Éire agus beartas imirce an Aontais

Le linn ghéarchéim dídeanaithe 2015/16 is ar éigean a bhí na Ballstáit ar theorainneacha seachtracha an Aontais in ann déileáil leis na sreabha móra imirce. Ní raibh comhordú ceart ann idir na córais tearmainn éagsúla ar fud na hEorpa, agus is iomaí iarrthóir tearmainn a fágadh i gcúinsí maireachtála míchuí ar feadh tréimhsí fada, agus bhog cuid díobh go tíortha tánaisteacha sular próiseáladh a n-iarratais.

Cruthaíonn an imirce gan ord gan eagar mearbhall, agus d'fhéadfadh an méid sin deis a thabhairt do ghrúpaí coiriúla imircigh a dhúshaothrú agus d’antoiscigh pholaitiúla ionramháil a dhéanamh ar phobail áitiúla.

Leis an gComhshocrú maidir le hImirce agus Tearmann, bunaítear córais bhainistíochta mheara intuartha iontaofa lena gcuimsítear coimircí chun na himircigh is leochailí a chosaint, go háirithe teaghlaigh a bhfuil leanaí acu agus mionaoisigh atá ag taisteal leo féin.

Leis an gComhshocrú, neartófar na teorainneacha, déanfar córas tearmainn an Aontais a nuachóiriú agus treiseofar an comhar le tíortha comhpháirtíochta chun aghaidh a thabhairt ar bhunchúiseanna na himirce neamhrialta. 

Leis an gComhaontú, cuirtear bealaí dlíthiúla ar fáil freisin lenar féidir imircigh a bhfuil scileanna agus buanna acu a mhealladh chun aghaidh a thabhairt ar ghanntanais lucht saothair i roinnt earnálacha ar fud an Aontais.

“Tuigimid go léir an fhírinne bhunúsach sin. Dúshlán Eorpach is ea an imirce, agus ní mór aghaidh a thabhairt uirthi le réiteach Eorpach. Réiteach atá éifeachtach cothrom daingean. Sin a chuirtear ar fáil leis an gComhshocrú maidir le hImirce agus Tearmann. Déanfaidh sé fíordhifríocht do mhuintir uile na hEorpa.”

Ursula von der Leyen, Uachtarán an Choimisiúin Eorpaigh, an 10 Aibreán 2024

Is éard atá sa Chomhshocrú athchóiriú ar Chomhchóras Eorpach Tearmainn (CEAS) an Aontais. Bunaíodh CEAS in 1999 ach níor éirigh leis tacaíocht iomlán a fháil ó na Ballstáit uile.

Ceann de na fadhbanna is ea Rialachán Bhaile Átha Cliath faoi CEAS, rialachán a leagann síos cén Ballstát a bheidh freagrach as iarratais ar thearmann, bunaithe sa chéad dul síos ar an gcéad phointe iontrála neamhrialta.

Téann Rialachán Bhaile Átha Cliath siar go 1990 agus ceapadh é chun iarratais ar thearmann ón duine céanna i dtíortha éagsúla a chosc, ach is léir feasta nach bhfuil sé in inmhe do staideanna géarchéime ná do phatrúin imirce an lae inniu. 

Tá oibleagáidí morálta agus dlíthiúla ar gach tír imircigh a chosaint ach le Rialachán Bhaile Átha Cliath, cuirtear an fhreagracht as formhór mór na n-éileamh ar thearmann a phróiseáil ar dhornán Ballstát ag teorainneacha seachtracha an Aontais.

Tá rialachán nua maidir le bainistiú tearmainn agus imirce (AMMR) le teacht in ionad Rialachán Bhaile Átha Cliath lena soiléireofar na critéir freagrachta agus lena gcuirfear cosc ar mhí-úsáid an phróisis iarratais ar thearmann. 

Le sásra dlúthpháirtíochta sa Rialachán maidir le Bainistiú Tearmainn agus Imirce, cuirfear d’oibleagáid ar na Ballstáit uile tacú leis na Ballstáit sin a bhfuil brú imirce orthu ag a dteorainneacha trí phrionsabal an chion chothroim. Is féidir le tíortha a roghnú tacú leis trí iarrthóirí tearmainn a óstáil nó trí ranníocaíochtaí airgeadais a dhéanamh chun cabhrú le Ballstáit eile iarratasóirí a phróiseáil.

Ghlac Parlaimint na hEorpa an Comhshocrú i mí Aibreáin 2024, agus forbróidh gach Ballstát a straitéisí imirce féin anois bunaithe ar phlean coiteann cur chun feidhme a d’eisigh an Coimisiún. Tá na pleananna náisiúnta cur chun feidhme sin le bheith réidh faoi thart ar mhí na Nollag 2024 agus meastar go mbeidh feidhm ag rialacháin an Chomhshocraithe in 2026.

Seo roinnt buntáistí eile a bhaineann leis an gComhshocrú maidir le hImirce agus Tearmann:

• Iontaoibh níos láidre: Beidh nósanna imeachta comhtháite gasta ina gcuidiú chun an iontaoibh a chothú idir na Ballstáit.
• Bainistíocht níos fearr ar theorainneacha: Faoin gComhshocrú, déanfar bainistíocht fhónta ar theorainneacha Schengen agus ar theorainneacha seachtracha an Aontais.
• Dlúthpháirtíocht éifeachtach: Na Ballstáit atá ag tabhairt aghaidh ar ghéarchéim imirceach, beidh siad i dteideal bearta tacaíochta ón Aontas agus ó Bhallstáit eile.
• Scileanna agus Buanna: Trí bhealaí dleathacha a fhorbairt d’imircigh, meallfar daoine a bhfuil buanna acu as gach cearn den domhan agus laghdófar an imirce neamhrialta.
• Comhpháirtíochtaí Idirnáisiúnta: Trí chomhpháirtíochtaí a fhorbairt le príomhthíortha, cuideofar chun srian a chur le sreabha imirce neamhrialta.
• Solúbthacht agus athléimneacht: Tá uirlisí sa Chomhshocrú nua chun deimhin a dhéanamh de go bhfreagrófar ar ghéarchéimeanna imirce go tapa éifeachtach a luaithe a thagann siad chun cinn.

An Comhshocrú maidir le hImirce agus Tearmann 

Ceisteanna agus Freagraí faoin gComhshocrú maidir le hImirce agus Tearmann 

Tá dul chun cinn á dhéanamh i dtaca leis an gComhshocrú maidir le hImirce agus Tearmann a chur i bhfeidhm, ach tá bearta curtha i bhfeidhm cheana féin chun iarrthóirí tearmainn a chosaint agus chun an brú imirce a mhaolú.

Le Plean Gníomhaíochta athnuaite an Aontais i gcoinne smuigléireacht imirceach, táthar ag cuidiú le laghdú a dhéanamh ar dhúshaothrú eagraithe na n-imirceach. Chomh maith leis sin, glacadh Straitéis an Aontais maidir le filleadh deonach agus ath-imeascadh imirceach nach bhfuil aon cheart fanachta acu.

Athraíodh eagraíocht an Aontais um bainistiú teorainneacha, Frontex, ina Gníomhaireacht Eorpach um an nGarda Teorann agus Cósta, gníomhaireacht atá níos éifeachtaí agus níos éifeachtúla maidir le teorainneacha seachtracha an Aontais a bhainistiú.

Moltar i bPacáiste Soghluaisteachta Scileanna agus Tallainne an Choimisiúin Linn Tallainne an Aontais chun é a dhéanamh níos éasca d’fhostóirí cuardaitheoirí poist a earcú ó lasmuigh den Aontas do phoist ina bhfuil ganntanas scileanna. 

Leis an Treoir maidir leis an gCárta Gorm a glacadh roimhe seo, tá an próiseas earcaíochta níos inrochtana freisin do chuardaitheoirí poist ardcháilithe agus d’fhostóirí. 

Tá an méid seo a leanas san áireamh sa reachtaíocht nua atá á plé chun tacú leis an gComhaontú maidir le hImirce agus Tearmann:

• Treiseofar na rialacha lena rialaítear úsáid bhunachar sonraí méarlorg Eurodac chun iarrthóirí tearmainn agus trasnuithe teorann neamhrialta a shainaithint.
• Rialachán nua maidir le scagadh chun a chinneadh go tapa agus go cothrom ar cheart náisiúnach tríú tír a tharchur chuig an nós imeachta tearmainn nó a chur ar ais chuig a thír thionscnaimh. 
• Tá tuilleadh cuíchóirithe á dhéanamh ar an Rialachán maidir leis an Nós Imeachta Tearmainn lena mbunaítear nósanna imeachta coiteanna ar fud na mBallstát uile maidir le hiarrataí ar chosaint idirnáisiúnta a láimhseáil.
• Leis an Rialachán maidir le Géarchéimeanna, beidh na Ballstáit in ann rialacha imirce a choigeartú agus bearta dlúthpháirtíochta agus tacaíochta a iarraidh ar an Aontas le linn géarchéime imirce.
• Leis na rialacháin nua maidir le Réamhaisnéis faoi Phaisinéirí (API), déanfar caighdeánú ar an gcaoi a mbailíonn aerlínte sonraí paisinéirí le haghaidh seiceálacha slándála agus cuirfear feabhas ar shlándáil teorann.

Frontex (An Ghníomhaireacht Eorpach um an nGarda Teorann agus Cósta) 

Gníomhaíocht an Aontais Eorpaigh in aghaidh Smuigleáil Imirceach 

Is iad an dlúthpháirtíocht agus an fhreagracht chomhroinnte atá i gcroílár bheartais imirce agus tearmainn an Aontais. Mar gheall ar a aontaithe a bhíonn an tAontas Eorpach, bhí an Coimisiún Eorpach in ann gníomhú go tapa nuair a rinne an Rúis ionradh ar an Úcráin agus nuair a cuireadh d’iallach ar na milliúin daoine dídean a lorg.

Cuireadh Ardán Dlúthpháirtíochta ar bun lena chur ar chumas na mBallstát agus ar ghníomhaireachtaí an Aontais tacaíocht a chomhordú agus aistriú daoine a eagrú chuig tíortha a raibh cumas glactha acu.

Slógadh tacaíocht airgeadais go tapa do na Ballstáit a raibh dídeanaithe ón Úcráin á n-óstáil acu agus cuireadh an Treoir um Chosaint Shealadach i bhfeidhm chun cúnamh tapa éifeachtach a thabhairt do dhaoine a bhí ag teitheadh ón gcogadh.

Faoi Chosaint Shealadach, tá ceart cónaithe, tithíochta, cúraim sláinte, oideachais agus oibre ag dídeanaithe ón Úcráin go dtí an 4 Márta 2025 ar a laghad.

Chun cuidiú leis na Ballstáit an chosaint sin a mhaoiniú, is féidir leo acmhainní a atreorú ó chistí Bheartas Comhtháthaithe an Aontais agus ón gCiste um Chabhair Eorpach do na Daoine is Díothaí (FEAD).

Dlúthpháirtíocht an Aontais Eorpaigh leis an Úcráin

An Treoir um Chosaint Shealadach

De réir Thionscadal na nImirceach ar Iarraidh de chuid Eagraíocht Idirnáisiúnta na Náisiún Aontaithe um Imirce (IOM), tá os cionn 30,800 imirceach imithe ar iarraidh agus a mbealach á dhéanamh acu chuig an Aontas ó bhí 2014 ann. Fuair níos mó ná 70% de na daoine sin bás nó chuaigh siad ar iarraidh le linn beagnach dhá mhilliún iarracht ar an Meánmhuir a thrasnú idir 2016 agus mí an Mhárta 2024.

Is gné lárnach í den Chomhshocrú maidir le hImirce agus Tearmann dul i ngleic le bunchúiseanna na himirce neamhrialta agus na himirce éigeantais. Is é an tAontas an deontóir cabhrach daonnúla is mó ar domhan cheana féin, ach chun an imirce gan ord gan eagar a laghdú beidh tábhacht lárnach le comhpháirtíochtaí a fhorbairt le tíortha lasmuigh den Aontas as a dtagann líon mór imirceach.

Is leis an Tuirc a rinneadh ceann amháin de na comhpháirtíochtaí sin, óir is sa tír sin atá an líon dídeanaithe is mó ar domhan – os cionn 4 mhilliún duine, ón tSiria don chuid is mó acu – faoi chosaint idirnáisiúnta. Ó 2011 i leith, tá beagnach €10 mbilliún dírithe ag an Aontas ar chabhrú le dídeanaithe agus le pobail óstacha sa Tuirc. 

Cuireann an chomhpháirtíocht sin tacaíocht bhunúsach ar fáil do dhídeanaithe agus chuidigh sí le líon na dtrasnuithe neamhrialta teorann idir an Tuirc agus an Ghréig a laghdú go mór.

Tugadh comhpháirtíochtaí domhanda i gcrích freisin leis an Túinéis, leis an Éigipt agus leis an Máratáin lena gcumhdaítear réimse saincheisteanna a bhfuil comhar eacnamaíoch, bainistiú níos fearr ar an imirce, agus an tslándáil ina measc.

Déantar comhlánú ar na comhpháirtíochtaí sin le ceithre Phlean Gníomhaíochta lena dtugtar aghaidh ar dhúshláin imirce ar bhealaí a úsáideann smuigléirí daoine timpeall na Meánmhara, na mBalcán agus an Atlantaigh.

Faoi na pleananna spriocdhírithe sin, oibríonn an tAontas, tíortha comhpháirtíochta agus eagraíochtaí idirnáisiúnta le chéile chun imeachtaí neamhrialta a chosc, chun smuigleáil a chomhrac agus chun bealaí dlíthiúla a chur ar fáil d’iarrthóirí tearmainn. 

Ina theannta sin, tá reachtaíocht nua á moladh ag an gCoimisiún chun smuigleáil imirceach a chosc agus a chomhrac agus sheol sé Glao chun Gnímh le haghaidh Comhaontas Domhanda chun Smuigleáil Imirceach a Chomhrac.

Cabhair dhaonnúil an Aontais don Tuirc

An Comhaontas Domhanda chun Smuigleáil Imirceach a Chomhrac 

Tionscadal na nImirceach Ar Iarraidh de chuid IOM 

Tá a stair féin ag Éirinn i dtaca leis an imirce, agus thacaigh sí go ginearálta le beartas an Aontais Eorpaigh maidir le dídeanaithe agus iarrthóirí tearmainn.

Mar sin féin, níl aon oibleagáid ón Aontas Eorpach ar Éirinn dídeanaithe a ghlacadh, toisc go bhfuil clásal i bhfeidhm a thugann an rogha di páirt a ghlacadh, nó a mhalairt, i mbearta aonair i réimse na saoirse, na slándála agus an cheartais, trí Chonradh Liospóin an Aontais.

Nuair a bhíonn togra reachtach de chuid an Aontais ann sna réimsí sin, bíonn 3 mhí ag Éirinn a chinneadh páirt a ghlacadh ann nó a mhalairt. Mura nglacann sí páirt ann, leantar ar aghaidh leis an bplé, agus in Éirinn ní bhíonn feidhm ag aon reachtaíocht a ghlactar.

Chinn Rialtas na hÉireann glacadh leis an gComhshocrú maidir le hImirce agus Tearmann agus roghnaigh sé roimhe seo páirt a ghlacadh i scéimeanna athlonnaithe agus athdhaonraithe an Aontais trí Chlár na hÉireann um Dhídeanaithe a Chosaint (IRPP).

Bheartaigh Éire freisin páirt a ghlacadh i dTreoir an Aontais um Chosaint Shealadach (TPD) chun tacú le daoine a easáitíodh mar gheall ar ionradh na Rúise ar an Úcráin. 

Faoi mhí Feabhra 2024, bhí breis agus 105,000 Úcránach a bhí ag teitheadh ón gcogadh tar éis teacht go hÉirinn. Na daoine sin a tháinig isteach, tá siad incháilithe do thacaíocht dhaonnúil trí TPD, ar cuireadh síneadh leis go dtí mí an Mhárta 2025.

Cuireann an tAontas Eorpach tacaíocht sheasta ar fáil chun freastal ar riachtanais na ndaoine atá ag teitheadh ón ionradh ar an Úcráin, agus tá breis agus €3.5 billiún de réamhíocaíochtaí déanta ag an gCoimisiún le Ballstáit ón gCúnamh Téarnaimh don Chomhtháthú agus do Chríocha na hEorpa (REACT-EU), suim ar leithdháileadh €53 mhilliún de ar Éirinn.

Gheobhaidh Éire maoiniú €66.9 milliún ón Aontas chun cuidiú léi an imirce a bhainistiú idir 2021 agus 2027. Is éard atá sa mhaoiniú sin €45.1 milliún ón gCiste um Thearmann, Imirce agus Lánpháirtíocht (AMIF) agus €21.8 milliún ón gCiste Slándála Inmheánaí (ISF).

Leis an gCiste um Thearmann, Imirce agus Lánpháirtíocht tacaítear leis na Ballstáit sreabha imirce a bhainistiú agus leis an gCiste Slándála Inmheánaí tacaítear le hiarrachtaí chun slándáil na saoránach a chosaint agus teorainneacha seachtracha an Aontais a bhainistiú.

An Ciste um Thearmainn, Imirce agus Lánpháirtíocht

An Ciste Slándála Inmheánaí

Clár na hÉireann um Dhídeanaithe a Chosaint

Tá an líon mór dídeanaithe a bádh go tubaisteach ar cheann de na gnéithe is truamhéalaí den imirce neamhrialta le blianta beaga anuas.

Is éard a rinne an tAontas Eorpach nuair a tháinig an ghéarchéim imirceach chun cinn den chéad uair in 2015/16 buiséad ghníomhaireacht cosanta teorann an Aontais, Frontex, a mhéadú faoi thrí, gníomhaireacht ar a bhfuil cúram oibríochtaí cuardaigh agus tarrthála.

Rinne Éire a cion féin sna hoibríochtaí tarrthála daonnúla sin; cuireadh longa de chuid Chabhlach na hÉireann amach le cúnamh a thabhairt chun tarrtháil a dhéanamh ar imircigh a bhí ar bháid a bhí róphlódaithe de réir an dlí.

Idir 2015 agus 2017 tháinig Óglaigh na hÉireann i dtarrtháil ar bhreis agus 10,000 imirceach agus ghabh siad go leor daoine a rabhthas in amhras gur smuigléirí nó gáinneálaithe iad.

Tugadh aitheantas d'Óglaigh na hÉireann nuair a bronnadh an gradam Daoine Éireannacha na Bliana orthu i mí na Nollag 2015 as an obair a rinne Seirbhís Chabhlaigh na hÉireann ar mhisin dhaonnúla sa Mheánmhuir.

An bhliain ina dhiaidh sin, bhronn Gluaiseacht na hEorpa, Éire an gradam Eorpach na Bliana ar Óglaigh na hÉireann as a rannpháirtíocht i n-oibríochtaí idirnáisiúnta síochánaíochta agus obair dhaonnúil.

• De réir UNHCR, gníomhaireacht na Náisiún Aontaithe le haghaidh dídeanaithe, bhí 108.4 milliún duine ar fud an domhain easáitithe go héigeantach de dheasca géarleanúint, coinbhleacht, foréigean, sáruithe ar chearta an duine nó eachtraí eile faoi dheireadh 2022.
• Bunús na ndaoine (58%) dá dtugtar orthu a dtithe a thréigeadh, ní ghabhann siad thar aon teorainn idirnáisiúnta, ach is amhlaidh a fhágtar easáitithe iad laistigh dá dtír féin.
• Formhór na ndaoine a dtugtar orthu tearmann a lorg, ní thagann siad go dtí an Eoraip: is go dtí tír in aice láimhe lena dtír dhúchais a théann 70% acu.
• In 2023 rinne níos mó ná milliún iarrthóir tearmainn céaduaire iarratas ar chosaint idirnáisiúnta san Aontas, méadú 20% i gcomparáid le 2022. Ba iad an Ghearmáin, an Spáinn, an Fhrainc agus an Iodáil na príomhthíortha cinn scríbe d’iarrthóirí tearmainn céaduaire.

Imirce agus Gnóthaí Baile an Aontais

Staitisticí faoin imirce chun na hEorpa

Éire: Tuarascáil Bhliantúil ar an Imirce agus Tearmann 2022