Is tacaíocht le leasanna iascairí na hÉireann é Éire a bheith ina cuid den Aontas Eorpach agus í ag obair i gcomhar leis na Ballstáit eile chun ár bhfarraigí agus ár n-aigéin a chosaint. Tacaíocht atá sa mhéid sin le leasanna na bpobal iascaireachta, an chomhshaoil mhuirí agus thomhaltóirí na dtáirgí éisc freisin.
Cé gur náisiún oileánda í Éire, tá an tionscal iascaireachta beag go leor, ach tá tábhacht eacnamaíoch agus shóisialta ag baint leis.
Leis na mílte bliain tá bia mara den scoth á fháil ó na huiscí nádúrtha glana atá amach ó chósta na tíre, cósta atá 7,500 km ar fhad, ach níor baineadh leas iomlán as an acmhainn luachmhar sin i gcónaí.
Sular tháinig Éire isteach sa CEE, mar a tugadh air an t-am sin, in 1973, ní fhaigheadh tionscal iascaireachta na hÉireann mórán infheistíochta Stáit. Soithí beaga a bhí ag feidhmiú ar scála measartha beag a bhí sa chabhlach iascaireachta.
De réir tuarascáil rialtais ó 1970, b’fhiú £2.7 milliún easpórtálacha éisc agus táirgí iascaigh na hÉireann agus iad ag dul go hiomlán, nach mór, chuig tíortha an Aontais agus chuig an Ríocht Aontaithe.
An t-am sin, bhí cearta iascaireachta eisiacha ag gach náisiún cósta suas le sé mhuirmhíle óna gcósta ach is minic nach mbíodh aon longa ar fáil ag Éirinn chun póilíneacht a dhéanamh ar a huiscí.
Le haontachas na hÉireann, mar aon leis an Ríocht Aontaithe agus an Danmhairg, in 1973, cuireadh go mór le hacmhainní iascaireachta CEE agus ba léir go raibh gá le comhbheartas iascaireachta.
Nuair a d'fhógair an Iorua agus an Íoslainn teorainneacha iascaireachta 200 míle in 1977, rinne an CEE amhlaidh freisin, agus tháinig práinn le beartas iascaireachta a fhorbairt don Eoraip.
Tar éis idirbheartaíocht fhada dheacair thángthas ar chomhaontú maidir leis an gComhbheartas Iascaigh (CBI) ar deireadh in 1983, agus tugadh maoiniú d’Éirinn chun ceithre shoitheach cabhlaigh nua a cheannach le cabhrú leo patról a dhéanamh ar uiscí leathnaithe an Limistéir Eacnamaíoch Eisiaigh (LEE).
Chuidigh a ballraíocht san Aontas Eorpach le hÉirinn forbairt a dhéanamh ar a tionscal iascaireachta agus faoi 2024 bhí luach €595 mhilliún de bhia mara ó Éirinn á easpórtáil chuig an Aontas, chuig an Ríocht Aontaithe agus chuig breis agus 40 tír eile ar fud an domhain.
Mar sin féin, ceist chonspóideach atá sa CBI in Éirinn agus tháinig laghdú ar na cuótaí d’iascairí na hÉireann mar gheall ar Brexit. Dá láidre luach na n-easpórtálacha bia mara, tá arduithe costas agus caillteanais post ag luí ar an tionscal iascaireachta.
An Comhbheartas Iascaigh (CBI)
Le linn an 20ú haois, ba bheag nár chlis go leor stoic éisc dhomhanda faoi bhrú na ró-iascaireachta agus thruailliú na bhfarraigí, rud a fhágann an iascaireacht inbhuanaithe ina riachtanas don saol muirí agus do na pobail chósta araon.
Tacar rialacha is ea an Comhbheartas Iascaigh (CBI) atá ceaptha chun stoic éisc a chaomhnú, chun tacú le pobail iascaireachta, agus chun margadh na dtáirgí bia mara ar fud an Aontais a rialáil. Déantar na rialacha a chaibidliú agus a chomhaontú idir na Ballstáit le comhrochtain a thabhairt do chabhlaigh iascaireachta ar uiscí an Aontais agus lena chur ar a gcumas dóibh dul san iomaíocht le chéile go cothrom. Ina theannta sin, tacaíonn an CBI le bearta chun an comhshaol muirí a chosaint ar bhagairtí amhail an ró-iascaireacht, an t-athrú aeráide agus dumpáil plaisteach sna haigéin.
Is acmhainní in-athnuaite iad na stoic éisc ach is acmhainní teoranta iad san am céanna. Lena mbainistiú ar bhealach inbhuanaithe, molann an Coimisiún Eorpach teorainneacha gabhála bliantúla, ar a dtugtar Gabhálacha Iomlána Incheadaithe (GIInna), ar bhonn comhairle eolaíoch. Is é cuspóir na dteorainneacha sin an ‘uastáirgeacht inbhuanaithe’ a bhaint amach sa chaoi go mbeidh na stoic in ann athlíonadh go nádúrtha.
Nuair a thugtar na GIInna chun críche is cuótaí náisiúnta iad agus is féidir leis na Ballstáit iad a mhalartú le chéile. Téann an tAontas i mbun caibidlíochta faoi chuótaí le tíortha lasmuigh den Aontas, ar nós na hIorua nó na hÍoslainne, freisin. Anois agus Brexit i bhfeidhm, laghdófar sciar cuótaí na hÉireann in uiscí na Ríochta Aontaithe 15% faoi 2026, le hais leibhéil 2020, faoin gComhaontú Trádála agus Comhair idir an tAontas Eorpach agus an Ríocht Aontaithe.
I mí na Nollag 2024, shocraigh Comhairle Talmhaíochta agus Iascaigh an Aontais cuótaí iascaireachta do 2025 ina bhfuair Éire méadú foriomlán thart ar 4%. Mar sin féin, rinneadh laghduithe suntasacha i gcás dhá cheann de phríomhstoic na hÉireann, laghdú 16% ar an gcuóta le haghaidh ronnach agus 13% le haghaidh cloicheán.
Rinneadh an t-athchóiriú deireanach ar an CBI in 2013 ach déantar an beartas agus a chur i bhfeidhm a mheas agus a thabhairt cothrom le dáta go leanúnach. In 2023 chuir an Coimisiún bearta nua i láthair chun feabhas a chur ar inbhuanaitheacht agus athléimneacht earnáil iascaigh agus dobharshaothraithe an Aontais, mar aon le Plean Gníomhaíochta chun éiceachórais mhuirí a chosaint.
Ar thairbhí an CBI:
- Tá deireadh á chur de réir a chéile le cleachtas an aischuir, is é sin, éisc nach bhfuil ag teastáil a chaitheamh ar ais san fharraige toisc go bhfuil siad róbheag nó nach bhfuil cuóta ag an iascaire ina leith. Faoin oibleagáid gabhálacha a thabhairt i dtír, ní mór cuntas a thabhairt ar na gabhálacha ar fad.
- Tá an Eoraip ag glacadh ról ceannródaíochta domhanda i gcomhrac na hiascaireachta neamhdhleathaí tríd an dlí idirnáisiúnta a chur i bhfeidhm.
- Tá truailliú plaisteach na n-aigéan a laghdú trí shaoráidí dramhaíola calafoirt a fheabhsú agus trí iascairí a dhreasú chun bruscar a bhailiú.
- Tá táirgí bia mara d’ardchaighdeán á gcur chun cinn trí Chomheagrú na Margaí, sa chaoi go mbeidh iomaíocht chóir ann beag beann ar thionscnamh an táirge.
Maoiniú don Iascach
Is é an Ciste Eorpach Muirí, Iascaigh agus Dobharshaothraithe (CEMID) an phríomhionstraim airgeadais lena dtacaítear le cur i bhfeidhm an Chomhbheartais Iascaigh, Bheartas Muirí an Aontais, agus cuspóirí idirnáisiúnta maidir le rialachas na n-aigéan.
Clúdaíonn CEMID an tréimhse 2021-2027 agus tacaíonn sé le tionscadail chun úsáid inbhuanaithe na n-acmhainní muirí a chur chun cinn, chun cuidiú le hiascairí cleachtais inbhuanaithe a chur i bhfeidhm, agus chun an t-éagsúlú eacnamaíoch a chur ar a gcumas do phobail chósta.
Déantar bainistíocht ar an ciste i gcomhar leis na Ballstáit, agus leithdháileann siadsan maoiniú ar bhonn tosaíochtaí náisiúnta agus ar bhonn mhéid a n-earnálacha iascaireachta.
Tá luach iomlán €258.4 milliún le clár CEMID na hÉireann (€142.4 milliún de ó chistí an Aontais). Tá sé ag luí le cuspóirí sa Chomhaontú Glas don Eoraip — lena n-áirítear an straitéis ‘Ón bhFeirm go dtí an Forc’ agus an Straitéis Bhithéagsúlachta — agus tá sé ina thacaíocht do na hathchóirithe struchtúracha atá ag teastáil tar éis thionchar Brexit ar an iascach. Ina theannta sin, fuair Éire €308 milliún faoin gCúlchiste Coigeartaithe Brexit.
Faoin gCiste Eorpach Muirí agus Iascaigh (CEMI) a bhí ann roimhe seo, a bhí i bhfeidhm idir 2014 agus 2020, bhí maoiniú €239.2 milliún ar fáil d’Éirinn.
An Ciste Eorpach Muirí Iascaigh agus Dobharshaothraithe
An Ciste Eorpach Muirí Iascaigh agus Dobarshaothraithe in Éirinn 2021-2027
Maoiniú Chúlchiste Coigeartaithe Brexit (BAR) na hearnála bia mara
Grúpaí Áitiúla Gníomhaíochta Iascaigh (GÁGInna)
Tacaíonn maoiniú CEMI le pobail cois cósta agus le hiascaigh ar mhionscála in Éirinn, trí Ghrúpaí Áitiúla Gníomhaíochta Iascaigh (GÁGInna). Tá a straitéis forbartha féin ag gach GÁGI, lena dtugtar aghaidh ar shaincheisteanna an limistéir. Is é Rialtas na hÉireann a leithdháileann an maoiniú. Cuireann Bord Iascaigh Mhara (BIM), gníomhaireacht forbartha bia mara na hÉireann, comhairle ar fáil mar aon le creat trínar féidir le GÁGInna na hÉireann oibriú agus a spriocanna a bhaint amach.
Príomhphrionsabal i dtacaíocht CEMID is ea an fhorbairt áitiúil faoi stiúir an phobail, rud a chinntíonn go ndéantar cinntí maoinithe ar an leibhéal áitiúil. Is amhlaidh atá GÁGInna in ann tús áite a thabhairt do thionscadail a théann chun tairbhe na bpobal cósta go díreach.
Is iad na seacht GÁGI Éireannacha ná GÁGI an Deiscirt, (Corcaigh), an Iardheiscirt (Ciarraí, Luimneach), an Oirdheiscirt (Port Láirge, Loch Garman, Cill Mhantáin), an Iarthair (Maigh Eo, An Clár), an Iarthuaiscirt (Maigh Eo, Sligeach), an Tuaiscirt (Dún na nGall) agus an Oirthuaiscirt (Baile Átha Cliath, Lú, an Mhí).
Ar an leibhéal Eorpach, cuireann FAMENET (Líonra Faireacháin, Meastóireachta agus Tacaíochta Áitiúla Iascaigh agus Dobharshaothraithe) tacaíocht ar fáil chun CEMID agus a réamhtheachtaí, an Ciste Eorpach Muirí agus Iascaigh (CEMI), a chur i bhfeidhm.
Seo a leanas samplaí de thionscadail Éireannacha a fhaigheann tacaíocht ó CEMI nó CEMID:
- Tá úsáid thraidisiúnta na feamainne seanbhunaithe in Éirinn ach tá meath tagtha uirthi le blianta beaga anuas. I gContae Dhún na nGall, d’aithin The Seaweed Company go bhféadfaí leas a bhaint as an fheamainn mar fhoinse bia inbhuanaithe, agus d’úsáid siad maoiniú ón Aontas le feirm feamainne a bhunú mar aon leis an gcéad saoráid thiomnaithe próiseála feamainne in Éirinn.
- D’fhorbair bunadh Oileán Acla an Achill Experience, Uisceadán agus Ionad Cuairteoirí i bhfoirgneamh tréigthe, rud a chruthaigh sé phost lán-aimseartha agus trí phost pháirtaimseartha do dhaoine áitiúla, ar daoine atá muinteartha le hiascairí an formhór acu.
- Le tacaíocht ó CEMI, tá fionnachtana ceannródaíocha déanta ag tionscadal SeaRover, chuir sé le hiarrachtaí caomhnaithe aigéin agus chuidigh sé le hÉirinn a hoibleagáid náisiúnta a chomhlíonadh maidir le hacmhainní iascaigh leochaileacha agus cósta na hÉireann a mhapáil.
- D’fhorbair an Bord Iascaigh Mhara Seomra Ranga Cianda Dobharshaothraithe mar chuid den fheachtas uile-Eorpach #FarmedintheEU. Cé go bhfuil an tionscadal curtha i gcrích i 10 dtír eile san Aontas, ba í Éire an t-aon tír a d’fhorbair seomra ranga soghluaiste.
- A bhuí le tionscadal Ocean Leaves de chuid GÁGI an Oirdheiscirt, bhí gnólacht beag in ann a tháirgeadh algaí a mhéadú agus slabhraí soláthair a fhorbairt ar fud na tíre.
- Bhunaigh daoine a bhí ina gcónaí agus ag obair gar do Chuan na Gaillimhe Cuan Beo chun an meath a tháinig ar chaighdeán na n-uiscí, ar a bhfuil cáil na sliogiasc, a chur ina cheart.
Todhchaí an iascaigh
Cor cinniúna atá ann anois d’earnáil iascaigh an Aontais. Tá na héiceachórais mhuirí agus slí bheatha na bpobal cósta faoi bhagairt ón athrú aeráide, ón ró-iascaireacht agus ó bhrúnna eacnamaíocha.
San am céanna, tá an tionscal á athmhúnlú mar gheall ar athruithe ar éilimh na dtomhaltóirí agus ar an dul chun cinn teicneolaíoch. Tá athrú ag teastáil chun todhchaí inbhuanaithe athléimneach a chinntiú don iascach.
Sa staidéar ‘Fishers of the Future’ [Iascairí na Todhchaí] 2023, iniúchtar an fhorbairt a thiocfaidh ar na róil iascaireachta faoi 2050, agus comhairliúcháin le breis agus 190 iascaire ar fud 22 stát cósta de chuid an Aontais mar bhonn eolais leis. Beidh torthaí an staidéir ina gcuidiú chun beartais an Aontais a cheapadh le glúin nua a mhealladh isteach san iascach agus an digitiú agus na teicneolaíochtaí glasa a chomhtháthú.
Beidh an Comhshocrú Eorpach um na hAigéin, atá le cur i láthair ag an gCoimisiún Eorpach in 2025, i gcroílár an chlaochlaithe sin.
‘Is iomaí deis a chuireann an t-aigéan ar fáil dúinn, ach caithfimidne aire a thabhairt dó ar a malairt sin. Leis an gComhshocrú nua Eorpach um na hAigéin, tá ré nua ann do rialachas na n-aigéan san Aontas, agus tús áite ann do chaomhnú ár bpláinéid ghoirm.’
Costas Kadis, an Coimisinéir um an Iascach agus na hAigéin
Neartóidh an tionscnamh seo an Comhbheartas Iascaigh (CBI), sa chaoi go láidreofar ár ngealltanais inbhuanaitheachta agus go mbeidh bainistiú an iascaigh ag teacht leis an gComhaontú Glas don Eoraip agus le Straitéis Bhithéagsúlachta an Aontais. Tá an taighde eolaíoch is déanaí á chur san áireamh, agus ina theannta sin tá an Comhshocrú á fhorbairt trí chomhairliúcháin le páirtithe leasmhara, le saineolaithe ón tionscal, agus leis na saoránaigh.
Áirítear ar phríomhchuspóirí an Chomhshocraithe Eorpaigh um na hAigéin:
- Aigéan slán, athléimneach agus táirgiúil a chaomhnú.
- Geilleagar gorm iomaíoch inbhuanaithe a chur chun cinn in earnálacha ar nós an iascaigh agus an dobharshaothraithe.
- An t-eolas, an taighde, an nuálaíocht agus an infheistíocht a chur chun cinn san earnáil mhuirí.
Ní le hathchóirithe beartais agus maoiniú amháin a cheaptar todhchaí iascach an Aontais ach le hidirphlé leanúnach idir na páirtithe leasmhara freisin. Le himeachtaí ar nós Lá bliantúil Eorpach na Mara, cuirtear fóram ar fáil chun plé a dhéanamh ar an iascaireacht inbhuanaithe, ar an nuálaíocht sa gheilleagar gorm, agus ar na dúshláin atá roimh phobail chósta. Tionólfar Lá Eorpach na Mara 2025 i gCorcaigh an 21-23 Bealtaine agus is iad an Coimisiún Eorpach, Comhairle Cathrach Chorcaí agus an Roinn Comhshaoil, Aeráide agus Cumarsáide a eagróidh é.
An staidéar ‘Fishers of the Future’ [Iascairí na Todhchaí]
Fíricí faoin iascach
- De réir thuarascáil 2024-2025 ón mBord Bia maidir le feidhmíocht agus ionchais easpórtálacha, bhí méadú 9% ar easpórtálacha bia mara na hÉireann a bhain luach €595 mhilliún amach.
- Bhí luach €100 milliún ar easpórtálacha na dtáirgí fionnuisce. Bhí luach €145 mhilliún ar easpórtálacha na n-iasc peiligeach, ronnaigh, scadáin agus tuinníní san áireamh. B’fhiú €185 mhilliún easpórtálacha na sliogiasc, méadú 4%.
- De réir na tuarascála ‘The Business of Seafood’ ón mBord Iascaigh Mhara in 2024 faoi ghnó an bhia mara, bhí 15,673 dhuine fásta fostaithe go díreach nó go neamhdhíreach i dtionscal bia mara na hÉireann in 2023.
- Ar an leibhéal náisiúnta, is in earnáil an bhia mara atá 6% de na poist sna pobail chósta timpeall na hÉireann, agus tá an ráta sin chomh hard le 14% i bpobail chósta Chontae Dhún na nGall.
- In 2023, bhí 1,988 soitheach iascaireachta cláraithe ag Éirinn, maille le 282 suíomh dobharshaothraithe agus 103 phróiseálaí bia mara.
Latest fisheries news
The European Commission has approved, under EU State aid rules, a €25.6 million Irish scheme to support the fishery sector affected by the effects of the withdrawal of the UK from the EU.
The European Commission has approved, under EU State aid rules, a €7 million Irish scheme to support the fish processing sector affected by the effects of the withdrawal of the UK from the EU.
Tá pacáiste beart á chur i láthair ag an gCoimisiún chun inbhuanaitheacht agus athléimneacht earnáil iascaigh agus dobharshaothraithe an Aontais a fheabhsú.
The Commission has adopted the European Maritime, Fisheries and Aquaculture Fund (EMFAF) programme for Ireland.
The European Commission has approved, under EU State aid rules, an €80 million Irish scheme to support the fishery sector affected by the effects of the withdrawal of the UK from the EU.
The European Commission has approved, under EU State aid rules, a €1 million Irish scheme to support fisheries cooperatives affected by the effects of the withdrawal of the UK from the EU.
The European Commission has approved, under EU State aid rules, a €20 million Irish scheme to support the aquaculture sector affected by the effects of the withdrawal of the UK from the EU.
The Commission is proposing a new approach for a sustainable blue economy in the EU for the industries and sectors related to oceans, seas and coasts.