An tIascach in Éirinn

Sa 20ú céad, is beag nár díothaíodh roinnt stoic éisc dhomhanda ar fad de dheasca na ró-iascaireachta agus thruailliú na farraige. Bás nó beatha don iascaireacht inbhuanaithe, sin í an cheist anois – ní hamháin do stoic éisc, ach do thionscail iascaireachta agus do phobail chósta freisin.

Is sraith rialacha é an Comhbheartas Iascaigh (CBI) atá dírithe ar stoic éisc a chaomhnú, cabhlaigh iascaireachta a bhainistiú agus ioncaim agus poist sheasmhacha a ráthú d’iascairí.

Déantar na rialacha a chaibidliú agus a chomhaontú idir na Ballstáit lena dtugtar rochtain chothrom do chabhlaigh iascaireachta na hEorpa ar uiscí an Aontais, rud a fhágann gur féidir leo dul san iomaíocht le chéile go cothrom agus, san am céanna, stoic éisc a chaomhnú don am atá amach anseo.

Leis an gComhbheartas sin déantar margadh na dtáirgí iascaigh agus dobharshaothraithe a eagrú freisin, agus tacaítear le bearta chun an comhshaol muirí a chosaint ar bhagairtí amhail an ró-iascaireacht, an t-athrú aeráide agus dumpáil plaistigh sna haigéin.

Tá stoic éisc in-athnuaite, ach tá teorainn leo freisin. Chun an t-iascach a bhainistiú ar bhealach inbhuanaithe, molann an Coimisiún Eorpach teorainneacha gabhála go rialta, rud ar a dtugtar Gabhálacha Iomlána Incheadaithe (TACanna). Tá TACanna bunaithe ar an gcomhairle eolaíoch is déanaí agus ar na comhaontuithe is déanaí le tíortha nach bhfuil san Aontas maidir le stoic chomhroinnte. Nuair a thugtar comhaontuithe chun críche, déantar TACanna a dháileadh i bhfoirm cuótaí náisiúnta, ar féidir iad a mhalartú nó a aistriú idir tíortha an Aontais. Tar éis Brexit, téann an Coimisiún Eorpach i mbun comhairliúcháin anois leis an Ríocht Aontaithe thar ceann an Aontais chun TACanna a shocrú i leith stoic chomhroinnte. Mar sin féin, faoin gComhaontú Comhair tar éis Brexit idir an tAontas Eorpach agus an Ríocht Aontaithe, tá laghdú 15% tagtha ar sciar cuótaí na hÉireann suas go dtí 2026 i gcomparáid le luach foriomlán chuótaí na hÉireann in 2020.

Rinneadh an t-athchóiriú deireanach ar CBI in 2013 ach déantar measúnú ar an mbeartas agus ar a chur i bhfeidhm a thabhairt cothrom le dáta go leanúnach. In 2023 chuir an Coimisiún pacáiste beart i láthair arb é ab aidhm dóibh feabhas a chur ar inbhuanaitheacht agus athléimneacht earnáil iascaigh agus dobharshaothraithe an Aontais. Áiríodh sa phacáiste measúnú ar an gcaoi a raibh CBI ag feidhmiú agus Plean Gníomhaíochta nua chun éiceachórais mhuirí a chosaint agus a athbhunú. Ina theannta sin, sheol an Coimisiún an staidéar ‘Fishers of the Future’ [Iascairí na Todhchaí] chun scrúdú a dhéanamh ar an ról a bheidh ag iascairí sa tsochaí amach anseo go dtí 2050. 

Tacaíonn maoiniú CEMI le pobail cois cósta agus le hiascaigh ar mhionscála in Éirinn, trí Ghrúpaí Áitiúla Gníomhaíochta Iascaigh (GÁGInna). Tá a straitéis forbartha féin ag gach GÁGI, lena dtugtar aghaidh ar shaincheisteanna an limistéir. Cuireann Gníomhaireacht Forbartha Bia Mara na hÉireann, an Bord Iascaigh Mhara, na hacmhainní airgeadais, an treoir agus an creat ar fáil do GÁGInna na hÉireann chun a spriocanna a oibriú agus a bhaint amach.

Is príomhthoisc í Forbairt Áitiúil faoi stiúir an Phobail (CLLD) chun tionscadail a roghnú le haghaidh tacaíocht CEMID. Ciallaíonn sin gur féidir tosaíocht a thabhairt do mhaoiniú atá leithdháilte lena chaitheamh ar thionscadail a thugann an tairbhe is mó do phobail áitiúla.

Is iad na seacht GÁGI Éireannacha ná GÁGI an Deiscirt, (Corcaigh), an Iardheiscirt (Ciarraí, Luimneach), an Oirdheiscirt (Port Láirge, Loch Garman, Cill Mhantáin), an Iarthair (Maigh Eo, An Clár), an Iarthuaiscirt (Maigh Eo, Sligeach), an Tuaiscirt (Dún na nGall) agus an Oirthuaiscirt (Baile Átha Cliath, Lú, an Mhí).

Ar an leibhéal Eorpach, cuireann FAMENET (Líonra Faireacháin, Meastóireachta agus Tacaíochta Áitiúla Iascaigh agus Dobharshaothraithe) tacaíocht ar fáil chun CEMID agus a réamhtheachtaí, an Ciste Eorpach Muirí agus Iascaigh (CEMI), a chur i bhfeidhm. 

Seo a leanas samplaí de thionscadail Éireannacha a fhaigheann tacaíocht ó CEMI nó CEMID:

• D’fhorbair bunadh Oileán Acla an Achill Experience, Uisceadán agus Ionad Cuairteoirí i bhfoirgneamh tréigthe, agus de thoradh an phróisis cruthaíodh sé phost lán-aimseartha agus trí phost pháirtaimseartha do dhaoine áitiúla, ar dhaoine atá muinteartha le hiascairí a bhformhór.
• Chuir an tionscadal Ocean Leaves Southeast FLAG ar chumas cuideachta bheag a táirgeadh algaí a mhéadú agus slabhraí soláthair a fhorbairt ar fud na tíre. 
• Le tacaíocht ó CEMI, tá fionnachtana ceannródaíocha déanta ag tionscadal SeaRover, chuir sé le hiarrachtaí caomhnaithe aigéin agus chuidigh sé le hÉirinn a hoibleagáid náisiúnta a chomhlíonadh maidir le hacmhainní iascaigh leochaileacha agus cósta na hÉireann a mhapáil.
• D’fhorbair an Bord Iascaigh Mhara Seomra Ranga Cianda Dobharshaothraithe (ARC) mar chuid den fheachtas uile-Eorpach #FarmedintheEU. Cé go bhfuil an tionscadal curtha i gcrích i 10 dtír eile san Aontas, ba í Éire an t-aon tír a d’fhorbair seomra ranga soghluaiste. 
• Bhunaigh daoine a bhí ina gcónaí agus ag obair gar do Chuan na Gaillimhe Cuan Beo chun an meath a tháinig ar chaighdeán na n-uiscí, ar a bhfuil cáil na sliogiasc, a iompú droim ar ais. 

FAMENET

• De réir na Tuarascála maidir le Gnó Bia Mara ón mBord Iascaigh Mhara, ba é €1.3 billiún luach iomlán gheilleagar bia mara na hÉireann in 2022, méadú ó €1.25 billiún an bhliain roimhe sin.
• Chuir an earnáil bia mara fostaíocht dhíreach agus indíreach ar fáil do 15,373 dhuine in 2022.
• In 2022 ba é 110,259 dtona an líon gabhálacha éisc a thug soithí eachtracha i dtír i gcalafoirt na hÉireann, agus ba é sin 41% den líon iomlán gabhálacha a tugadh i dtír in Éirinn. Tháinig laghdú 15% ar ghabhálacha éisc a tugadh i dtír ar shoithí na hÉireann in Éirinn agus i gcalafoirt eachtracha idir 2021 agus 2022.
• Is sna Cealla Beaga a tugadh i dtír 65% de na gabhálacha a thug soithí Éireannacha i dtír in Éirinn in 2022.
• De réir Bord Bia, measadh gurbh ionann easpórtálacha príomhúla bia mara agus €435 mhilliún in 2023. B’fhiú €115 mhilliún easpórtálacha táirgí bia mara breisluacha (próiseáilte nó cóireáilte).