An Comhshaol: Comhaontú Glas na hÉireann

Is pacáiste cuimsitheach de thionscnaimh bheartais é an Comhaontú Glas don Eoraip arb é is aidhm dóibh aeráidneodracht a bhaint amach ar fud an Aontais faoi 2050.

Tá réimse leathan gníomhaíochtaí agus spriocanna ann in earnálacha éagsúla, cuir i gcás earnáil an fhuinnimh, earnáil an iompair, earnáil an tionscail, earnáil an chomhshaoil agus earnáil na talmhaíochta. Is é an sprioc atá ann geilleagar ciorclach iomaíoch atá tíosach ar acmhainní a dhéanamh den Aontas, geilleagar a bheidh cothrom agus cuimsitheach do gach duine aonair agus gach réigiún.

Áirítear sa Chomhaontú Glas straitéisí chun éiceachórais a chosaint agus a athbhunú, cailliúint fiadhúlra a chosc, agus córais bhia níos inbhuanaithe a chur chun cinn.

“Ceapadh an Comhaontú Glas don Eoraip i ngeall ar an ngá atá ann chun ár bpláinéad a chosaint. Ach ceapadh é freisin mar dheis le bheith diongbháilte ar son ár rathúnais amach anseo.”

Ursula von der Leyen, Uachtarán an Choimisiúin Eorpaigh, Staid an Aontais 2023

Is í Straitéis Bhithéagsúlachta an Aontais Eorpaigh le haghaidh 2030 plean fadtéarmach na hEorpa chun cailliúint an dúlra a stopadh agus a aisiompú. Príomhghné den Straitéis is ea Dlí an Aontais maidir le hAthchóiriú an Dúlra, arb é is aidhm dó 80% de bhogaigh, aibhneacha, foraoisí, féarthailte, éiceachórais mhuirí a dheisiú, agus na speicis atá iontu a chosaint.

A mhéid a bhaineann le bia, tá an Straitéis ‘Ón bhFeirm go dtí an Forc’ ag cuidiú le córais soláthair a dhéanamh cothrom agus sláintiúil, agus slándáil agus inacmhainneacht bia á gcosaint ag an am céanna. Tugann sé luach saothair freisin d’fheirmeoirí a sholáthraíonn seirbhísí atá neamhdhíobhálach don chomhshaol agus don aeráid.

Tá an tAontas tiomanta glanastaíochtaí gás ceaptha teasa a laghdú 55% ar a laghad faoi 2030, i gcomparáid le leibhéil 1990. Cruthaíodh pacáiste reachtaíochta ‘Oiriúnach do 55’ an Choimisiúin chun é sin a bhaint amach i ngach earnáil de gheilleagar an Aontais.

Cuireann plean REPowerEU le ‘Oiriúnach do 55’ chun dlús a chur le leathadh amach foinsí in-athnuaite chun foinsí fuinnimh eile a chur in ionad breoslaí iontaise agus chun spleáchas na hEorpa ar iompórtálacha fuinnimh a laghdú a luaithe is féidir. Molann an Coimisiún sprioc a leagan síos maidir le hastaíochtaí a laghdú 90% le haghaidh 2040.

Is croíphrionsabal den Chomhaontú Glas é a chinntiú go mbeidh an t-aistriú glan cothrom do chách, go háirithe do na daoine is leochailí.

Tacaíocht dóibh siúd a ndéanann an bhochtaineacht fuinnimh nó imeachtaí maidir leis an athrú aeráide difear dóibh, is féidir í a chur ar fáil tríd an gCiste um Aistriú Cóir, tríd an gCiste Aeráide Sóisialta, trí Chiste Dlúthpháirtíochta an Aontais agus trí Shásra an Aontais um Chosaint Shibhialta.

Tá an tAontas ina cheannaire domhanda i gcomhrac an phláinéid i gcoinne an athraithe aeráide agus tá Comhaontú Pháras na Náisiún Aontaithe maidir le spriocanna aeráide domhanda atá ceangailteach ó thaobh dlí sínithe agus daingnithe ag na Ballstáit uile.

Ina theannta sin, ghlac an tAontas agus a Bhallstáit Creat Bithéagsúlachta Domhanda Kunming-Montreal na Náisiún Aontaithe, treochlár uaillmhianach idirnáisiúnta do dhomhan atá ag maireachtáil i gcomhréiteach leis an dúlra, agus bhí ceannaireacht an Aontais ríthábhachtach mar chonclúid ar Chonradh na Náisiún Aontaithe maidir leis an Mórmhuir, lena gcosnaítear an bhithéagsúlacht sna haigéin agus sna farraigí.

An Comhaontú Glas don Eoraip

Fuinneamh an Aontais, an tAthrú Aeráide, an Comhshaol

An Straitéis Bhithéagsúlachta do 2030

Dlí an Aontais um Athbhunú an Dúlra

REPowerEU

Tograí ‘Oiriúnach do 55’ a bhaint amach

Tá an comhrac chun an pláinéad a chosaint ar an athrú aeráide fós ar siúl, agus leanann an Coimisiún de bhearta a mholadh agus a thabhairt isteach chun uaillmhianta an Chomhaontaithe Ghlais a bhaint amach.

I measc na dtograí agus na bhforbairtí is déanaí chun sprioc na hEorpa maidir le haeráidneodracht a bhaint amach tá:

• Plean Tionsclaíoch an Chomhaontaithe Ghlais chun olltáirgeadh teicneolaíochtaí glana san Aontas a mhéadú.
• Athbhreithniú ar an Treoir maidir le Feidhmíocht Fuinnimh Foirgneamh lena soláthraítear creat dlíthiúil chun astaíochtaí agus úsáid fuinnimh a laghdú i dtithe, in ionaid oibre, i scoileanna, in ospidéil agus i bhfoirgnimh phoiblí eile.
• Dlí nua um fhaireachán ithreach chun athléimneacht chórais bhia agus fheirmeoireacht an Aontais i gcoitinne a neartú, agus chun úsáid inbhuanaithe plandaí agus ithreach a spreagadh.
• Tacaíocht do theicnící nua sa bhiteicneolaíocht chun teicnící géanómaíocha nuálacha a fhorbairt go sábháilte lenar féidir barra atá athléimneach ó thaobh na haeráide de a fhorbairt.
• Spriocanna atá ceangailteach ó thaobh dlí de chun cur amú bia a laghdú atá le baint amach ag na Ballstáit faoi 2030.
• Rialacha nua maidir le hainmhithe a chosaint agus iad á n-iompar.
• Athbhreithniú ar na Treoracha maidir le Cáilíocht an Aeir Chomhthimpeallaigh lena ndéanfar athbhreithnithe rialta ar chaighdeáin maidir le cáilíocht an aeir i gcomhréir leis an bhfianaise eolaíoch is déanaí agus lena gcinnteofar go mbeidh sé de cheart ag daoine a ndéantar damáiste dá sláinte de dheasca truailliú aeir cúiteamh a fháil má sháraítear na rialacha maidir le cáilíocht an aeir.
• Athbhreithniú ar an Treoir maidir le Cóireáil Fuíolluisce Uirbigh chun aibhneacha, lochanna, screamhuiscí agus farraigí níos glaine a chinntiú, chomh maith le cóireáil fuíolluisce níos costéifeachtaí.
• Leis an Sásra Coigeartaithe Carbóin ar Theorainneacha, spreagfar cuideachtaí nach bhfuil san Aontas chun bealaí níos glaine a aimsiú le táirgí ar mór a lorg carbóin iad a tháirgeadh, cuir i gcás stroighin, iarann agus cruach.
• Bearta nua maidir le marthanacht agus indeisitheacht táirgí a dhéanfaidh beagnach gach earra fisiciúil, ó fhóin chliste go meaisíní níocháin, indeisithe, in-athchúrsáilte agus tíosach ar fhuinneamh ar feadh a saolré.
• Cearta nua tomhaltóirí le toirmeasc ar ‘glas-snasú’ mar a thugtar air mar chuid díobh – i gcás ina dtugann cuideachta eolas míthreorach maidir lena neamhdhíobhálaí is atá a gcuid táirgí don chomhshaol.
• Athbhreithniú ar dhlíthe an Aontais maidir le dramhaíl ó phacáistíocht chun roghanna pacáistíochta níos in-athúsáidte agus lipéid shoiléire a chruthú chun tacú le hathchúrsáil.

Ní mór do Ballstáit uile an Aontais a léiriú conas a chomhlíonfar spriocanna comhshaoil an Aontais ar an leibhéal náisiúnta trí Phleananna Náisiúnta Fuinnimh agus Aeráide (NECPanna) a thabharfar cothrom le dáta go rialta.

Déanann an Coimisiún Eorpach anailís ar dhréacht-NECPanna agus soláthraítear measúnú foriomlán ina bhfuil moltaí tír-shonracha sula gcuireann na Ballstáit a NECPanna deiridh isteach.

Ina mheasúnú ar dhréacht-NECP is déanaí de chuid na hÉireann, leag an Coimisiún amach tuillteanais an Phlean, chomh maith leis na heasnaimh nach mór aghaidh a thabhairt orthu sula dtabharfar chun críche iad in 2024.

• Níl Éire ar an mbóthar ceart chun a sprioc náisiúnta maidir le gás ceaptha teasa de -42% a bhaint amach in 2030 i gcomparáid le leibhéil 2005;
• Leagtar amach sa dréacht cuspóir d’Éirinn chun sciar 80% de ghiniúint leictreachais in-athnuaite a bhaint amach faoi 2030, cuspóir a bheidh á stiúradh ag ceantanna faoin Scéim Tacaíochta Leictreachais In-athnuaite;
• Ní dhearnadh mionléiriú leordhóthanach sa dréacht ar an gcaoi a mbainfí amach spriocanna athbhreithnithe fuinnimh agus aeráide an Aontais;
• Leagadh amach sa phlean bearta éagsúla sa phlean atá dírithe ar aghaidh a thabhairt go cuimsitheach ar an mbochtaineacht fuinnimh.
• Tugadh le fios sa dréachtphlean nach n-éireodh le hÉirinn spriocanna 2030 an Aontais a bhaint amach maidir le húsáid talún agus foraoiseacht;
• Cuireadh eolas maith ar fáil sa dréacht maidir leis na réimsí is mó a ndearnadh difear dóibh den aistriú ó thionscail mhóna agus ó thionscail atá dian ar charbón;
• Is beag beart mionsonraithe a bhí sa phlean maidir le conas an t-éileamh ar ghás a laghdú nó conas dlús a chur le húsáid stórála leictreachais.

Bhí ról lárnach ag an gCoimisiún Eorpach maidir le tacú le Rialtas na hÉireann agus é a spreagadh chun bearta a dhéanamh, cuir i gcás gnáthóga portaigh móna na hÉireann a chosaint, chun cabhrú le hÉirinn a spriocanna maidir leis an athrú aeráide a bhaint amach.

Tá portaigh ardaithe na hÉireann ar na cinn is sine ar domhan, iad ag dul siar níos mó ná 10,000 bliain, ach níl fágtha díobh ach 1% tar éis na mblianta de bhaint móna agus d’athghabháil talún.

Tá roinnt beart tugtha isteach ag údaráis na hÉireann chun portaigh a chosaint chun stop a chur leis an gcleachtas díobhálach seo a scriosann an fásra nádúrtha, a scaoileann dé-ocsaíd charbóin isteach san atmaisféar agus a athraíonn hidreolaíocht an phortaigh.

Thacaigh maoiniú ón Aontas le roinnt tionscadal athchóirithe portaigh ardaithe ach níor leor an obair sin chun an damáiste atá fós á dhéanamh a aisiompú.

D’iarr an Coimisiún Eorpach ar Éirinn beart a dhéanamh chun stop a chur le baint móna roinnt uaireanta ó 2011 i leith, agus i mí an Mhárta 2024, chinn sé Éire a tharchur chuig Cúirt Bhreithiúnais an Aontais Eorpaigh toisc nár cuireadh an Treoir maidir le Gnáthóga i bhfeidhm.

Le blianta beaga anuas, cuireadh Éire faoi bhráid na Cúirte Breithiúnais freisin toisc nár chuir sí cosc ar speicis choimhthíocha ionracha dochar a dhéanamh don dúlra, toisc nár thrasuigh sí an Treoir Réime maidir le hUisce i gceart sa dlí náisiúnta agus toisc nár chomhlíon sí ceanglais na Treorach maidir le hUisce Óil.

Pleananna náisiúnta fuinnimh agus aeráide

Plean Náisiúnta Fuinnimh agus Aeráide na hÉireann 2021

Dlí Comhshaoil an Aontais a chur i bhfeidhm

Éire curtha faoi bhráid na Cúirte Breithiúnais ag an gCoimisiún

Tá gá le hinfheistíocht shuntasach ón earnáil phoiblí agus ón earnáil phríobháideach araon chun go mbeidh an Eoraip ar an gcéad mhór-roinn aeráidneodrach faoi 2050.

Le Plean Infheistíochta an Chomhaontaithe Ghlais don Eoraip cuirtear creat ar bun chun sin a éascú agus chun infheistíochtaí inbhuanaithe dar luach nach lú ná €1 trilliún a spreagadh idir 2020 agus 2030.

Is é an Sásra um Aistriú Cóir príomhuirlis mhaoiniúcháin an phlean infheistíochta, agus leis sin, cuirtear tacaíocht dhírithe ar fáil do na réigiúin agus do na hearnálacha is mó a ndéanann an t-aistriú chuig geilleagar glas difear dóibh.

Tá cistiú €84.5 milliún ón Aontas mar chuid de Phlean Críochach um Aistriú Cóir na hÉireann agus le cómhaoiniú Rialtas na hÉireann, déantar foráil maidir le hinfheistíochtaí suas le €169 milliún. Tá sé dírithe go príomha ar aistriú eacnamaíoch réigiún Lár na Tíre a bhfuil tionchar aige ar dheireadh a chur le baint móna air.

Measann an Coimisiún Eorpach gur fiú suas le €13.3 billiún an maoiniú a d’fhéadfadh foinsí an Aontais a thabhairt d’Éirinn idir 2021 agus 2027.

Cuirfidh Plean Téarnaimh agus Athléimneachta na hÉireann chun freagairt do ghéarchéim phaindéim COVID-19, arbh fhiú €914 mhilliún é, leis an aistriú glas freisin. Bainfear úsáid as beagnach 42 % den mhaoiniú chun tacú le hinfheistíochtaí agus athchóirithe comhshaoil, mar shampla €164 mhilliún chun iarnróid comaitéireachta Chorcaí a uasghrádú d’fhonn daoine a spreagadh lena ndroim a thiontú le carranna príobháideacha, agus €155 mhilliún i gcomhar beart éifeachtúlachta fuinnimh i bhfoirgnimh chónaithe agus phoiblí ar fud na hÉireann.

Bealach eile chun tacú leis an aistriú glas is ea an maoiniú trí chúig Mhisean an Choimisiúin. Tá sé mar aidhm ag ceann de na Misin sin 100 cathair atá neodrach ó thaobh na haeráide de agus cliste a chruthú san Aontas faoi 2030, Baile Átha Cliath agus Corcaigh ina measc.

Gheobhaidh Misean na gCathracha € 360 milliún de chistiú Fís Eorpach a chlúdaíonn an tréimhse 2022-23, chun tús a chur leis na conairí nuálaíochta i dtreo na haeráidneodrachta.

Míniúchán: Plean Infheistíochta an Chomhaontaithe Ghlais don Eoraip agus an Sásra um Aistriú Cóir

Plean téarnaimh agus athléimneachta na hÉireann

Ceisteanna agus Freagraí faoi Mhisean na gCathracha

Is é clár LIFE clár suaitheanta maoiniúcháin an Aontais don nádúr, do chosaint na bithéagsúlachta agus don chomhrac i gcoinne an athraithe aeráide. Tá maoiniú sa chlár LIFE dar luach €5.4 billiún le haghaidh 2021 – 2027 do thionscadail éifeachtúlachta fuinnimh agus fuinnimh in-athnuaite.

Seo a leanas roinnt samplaí de mhaoiniú an chláir LIFE in Éirinn:

• An tionscadal Corncrake LIFE a fhéachann le feabhas a chur ar stádas caomhnaithe an Traonaigh in Éirinn thar ocht suíomh;
• An tionscadal MPA LIFE IRELAND atá deartha chun líonra de Limistéir Mhuirí faoi Chosaint (MPAnna) a bhunú ar fud chríoch mhuirí na hÉireann.
• Is tionscadal é LIFE SNaP Ireland chun feabhas a chur ar an gcaoi a dtugann Éire aire dá limistéir nádúrtha faoi chosaint trí bhainistíocht sonraí a fheabhsú, maoiniú a chinntiú agus dlús a chur le hathbhunú tailte portaigh agus murlaigh.
• An tionscadal LIFE EMERALD a cruthaíodh chun eolas faoi cháilíocht an aeir a fheabhsú agus cur le heolas an phobail faoi cháilíocht aeir na hÉireann;
• Leis an tionscadal WISER LIFE, rinneadh sean-fhoirgneamh téimh chathartha a athchóiriú i mBaile Munna, Baile Átha Cliath, agus é a thiontú ina ionad nua oideachais agus cultúir áit a gcuirtear béim ar an inbhuanaitheacht agus ar an athchúrsáil.
• An tionscadal Living Bog ina ndearnadh obair athchóirithe ag 12 phortach ar fud seacht gcontae;
• An tionscadal LIFE IP Wild Atlantic Nature dar luach €20 milliún a d’oibrigh chun an ghnáthóg bratphortaigh a chaomhnú agus a chosaint in iarthuaisceart na hÉireann;
• An tionscadal Comhtháite LIFE, Peatlands and People ar fiú €10 milliún é, atá ag feabhsú thar níos mó ná 9,900 heicteár de thailte móna i lár na tíre.

Cláir LIFE rathúla in Éirinn

Éire, Glas go Buan – scéalta ratha maidir leis an gcomhshaol in Éirinn

• Tá meánteochtaí bliantúla in Éirinn thart ar 1°C níos airde anois ná mar a bhí ag tús an 20ú haois agus bhí 16 cinn de na 20 bliain is teo ann ó 1990 i leith.
• Tá dul chun cinn teoranta déanta ag Éirinn maidir le hastaíochtaí gás ceaptha teasa a laghdú go dtí seo agus tá sí sa dara háit is airde ar fud an Aontais faoi láthair nuair a dhéantar astaíochtaí a mheas in aghaidh an duine.
• Fuair measúnuithe eolaíochta ar staid an dúlra in Éirinn amach go bhfuil stádas neamhfhabhrach ag 85% dár ngnáthóga atá faoi chosaint ag an Aontas, agus léiríonn beagnach a leath díobh (46%) laghduithe leanúnacha.
• Tá stádas neamhfhabhrach ag beagnach aon trian de speicis fhiadhúlra na hÉireann atá faoi chosaint an Aontais, agus tá laghdú tagtha ar leath de speicis phlandaí dhúchasacha na hÉireann.

Ard-Stiúrthóireacht an Chomhshaoil sa Choimisiún Eorpach

An Ghníomhaireacht Eorpach Comhshaoil

An Ghníomhaireacht um Chaomhnú an Chomhshaoil

Plean Náisiúnta Fuinnimh agus Aeráide na hÉireann 2021 – 2030

Plean Gníomhaíochta Aeráide na hÉireann 2023