An taisteal ar Bhusanna, ar Bháid Farantóireachta agus ar Thraenacha: Ceisteanna coitianta

Cosaint do phaisinéirí bus agus cóiste – Rialachán 181/2011/AE

Má thaistealaím ar bhus, an bhfuil na cearta atá agam cosúil le cearta paisinéirí aerlínte?

Tá. Na cearta atá ag taistealaithe bus agus cóiste ar fud an Aontais Eorpaigh, tá siad cosúil le cearta paisinéirí aerlínte. In Éirinn, áfach, tá cur chun feidhme Rialachán 181/2011/AE teoranta ó tharla nach mbíonn feidhm ag cuid mhór de na cearta a chuirtear ar fáil faoin Rialachán ach amháin sa chás gur faide ná 250 km an turas.

Le Rialachán (AE) Uimh. 181/2011, leagtar amach cearta bunúsacha taistealaithe agus cuireann sé roinnt oibleagáidí ar chuideachtaí bus agus cóiste agus ar bhainisteoirí críochfort maidir lena bhfreagracht ó thaobh paisinéirí de. Tá an méid seo a leanas ar na cearta sin:

• gan idirdhealú a dhéanamh bunaithe ar náisiúntacht ó thaobh taraifí agus coinníollacha conartha eile de;
• gan idirdhealú a dhéanamh maidir leis an dóigh a gcaitear le daoine atá faoi mhíchumas agus daoine atá faoi mhíchumas luaineachta. Go háirithe, ba cheart cúnamh saor in aisce a bheith ar fáil ag críochfoirt busanna ainmnithe agus ar bord busanna agus cóistí, agus ba cheart cúiteamh airgid a íoc freisin i leith trealamh soghluaisteachta a chailltear nó a ndéantar damáiste dó;
• eolas leordhóthanach a chur ar fáil atá furasta teacht air do gach paisinéir roimh thuras agus lena linn, agus eolas ginearálta a chur ar fáil i gcríochfoirt busanna agus ar an idirlíon faoi chearta paisinéirí freisin;
• praghas iomlán an ticéid a aisíoc nó athródú a dhéanamh i gcás ró-áirithintí, cealuithe nó moilleanna os cionn dhá uair an chloig ó am measta an imeachta (níl sé seo infheidhme ach i gcás turais níos faide ná 250 km);
• cúiteamh 50% de phraghas an ticéid, agus an praghas iomlán a aisíoc lena chois i gcás ró-áirithintí, cealuithe nó moilleanna os cionn dhá uair a chloig ó am measta an imeachta, agus sin a thabhairt nuair a theipeann ar an gcuideachta bus nó cóiste an ceart a thabhairt don phaisinéir rogha a dhéanamh idir aisíocaíocht agus athródú (níl sé seo infheidhme ach i gcás turais níos faide ná 250 km);
• cúnamh leordhóthanach (sneaiceanna, béilí, sólaistí agus, lena chois sin, lóistín más gá) a chur ar fáil i gcás cealuithe nó moilleanna os cionn 90 nóiméad do thurais a mhaireann níos faide ná trí uair an chloig (níl sé seo infheidhme ach i gcás turais níos faide ná 250 km);
• cúiteamh a thabhairt má mharaítear nó má ghortaítear paisinéir, nó má dhéantar damáiste do bhagáiste nó má chailltear é de bharr tionóiscí bóthair;
• dualgas a bheith ar chuideachtaí bus agus cóiste sásra bainistithe gearán a chur ar bun agus é a bheith ar fáil do gach paisinéir;
• comhlachtaí neamhspleácha a chur ar bun i ngach ceann de Bhallstáit an Aontais a bhfuil sainordú acu an Rialachán a chur i bhfeidhm agus, i gcás inarb iomchuí, pionóis a ghearradh.

Cén áit ar féidir liom gearán a dhéanamh faoi shárú ar mo chearta mar phaisinéir bus in Éirinn?

Más rud é go ndearna tú gearán leis an oibreoir iompair phoiblí cheana féin agus nach bhfuair tú sásamh, b’fhéidir gur mhian leat do ghearán a chur ar aghaidh chuig Transport for Ireland.

Tá tuilleadh eolais ar do chearta mar phaisinéir bus san Aontas Eorpach le fáil anseo.

Cosaint do phaisinéirí bád farantóireachta – Rialachán 1177/2010/AE

Má thaistealaím ar bhád farantóireachta, an bhfuil na cearta atá agam cosúil le cearta paisinéirí aerlínte?

I ndeireadh 2012, tháinig Rialachán Uimh. 1177/2010 i bhfeidhm chun paisinéirí a chosaint ar muir agus ar uiscebhealaí intíre. Paisinéirí a thaistealaíonn ar muir agus ar uiscebhealaí intíre san Aontas, agus go háirithe daoine atá faoi mhíchumas nó faoi mhíchumas luaineachta, tá cearta acu atá cosúil leis na cearta atá ag paisinéirí aeir nó traenach. Seo roinnt de na cearta nua sin:

• eolas leordhóthanach atá furasta teacht air a chur ar fáil do gach paisinéir roimh agus le linn a dturas, agus eolas ginearálta freisin faoina gcearta sna críochfoirt agus ar bord long;
• cúnamh leordhóthanach a chur ar fáil amhail sneaiceanna, béilí, sólaistí agus, i gcás inar gá, lóistín suas le trí oíche mar aon le €80 in aghaidh na hoíche i gcás cealuithe nó moilleanna os cionn 90 nóiméad tar éis an ama imeachta;
• a chinntiú go mbíonn rogha ann idir aisíocaíocht nó athródú i gcás cealuithe nó moilleanna os cionn 90 nóiméad tar éis an ama imeachta;
• cúiteamh a thabhairt, idir 25% agus 50% de phraghas an ticéid, i gcás moilleanna os cionn 90 nóiméad ar theacht isteach go dtí an ceann scríbe;
• gan idirdhealú a dhéanamh sa dóigh a gcaitear le daoine agus cúnamh ar leith saor in aisce a chur ar fáil do dhaoine atá faoi mhíchumas nó faoi mhíchumas luaineachta ag críochfoirt chalafoirt agus ar bord long, agus cúiteamh airgid a íoc freisin má dhéantar damáiste dá gcuid trealamh soghluaisteachta nó má chailltear é;
• sásra le cur i bhfeidhm ag lucht iompair agus oibreoirí críochfoirt chun gearáin paisinéirí a láimhseáil;
• comhlachtaí náisiúnta neamhspleácha a cheapadh le bheith i mbun an Rialachán a chur i bhfeidhm agus, i gcás inarb iomchuí, trí phionóis a ghearradh.

Lena chois sin, faoi dhlí an Aontais beidh na cearta seo a leanas ag paisinéirí a bhaineann timpiste dóibh agus iad ag taisteal ar muir:

• cúiteamh airgid a íoc má mharaítear nó má ghortaítear paisinéir, nó má dhéantar damáiste do bhagáiste, d'fheithiclí, agus do threalamh soghluaisteachta nó do threalamh eile ar leith, nó má chailltear é;
• réamhíocaíocht a dhéanamh (laistigh de chúig lá déag) chun riachtanais airgeadais a chlúdach má mharaítear nó má ghortaítear paisinéir;
• ceart cúitimh dhírigh a thabhairt i gcoinne sholáthraí árachais na cuideachta iompair i gcás báis nó díobhála pearsanta;
• an ceart chun eolas cuí sothuigthe a fháil maidir leis na cearta thuasluaite roimh nó, ar a dhéanaí, ag an am imeachta.

I mí Mheán Fómhair 2021 thug Cúirt Bhreithiúnais an Aontais Eorpaigh (CBAE) rialú in Irish Ferries Limited v An tÚdarás Náisiúnta Iompair, Cás C-570/19, inar soiléiríodh cur i bhfeidhm agus léirmhíniú Rialachán (AE) Uimh. 1177/2010 maidir le Cearta Paisinéirí agus iad ag Taisteal ar Muir agus ar Uiscebhealaí Intíre. Ba é sin an chéad chás a cuireadh faoi bhráid CBAE maidir leis an Rialachán.

Chuir Ard-Chúirt na hÉireann an t-ábhar faoi bhráid CBAE mar iarratas ar réamhrialú ar chearta paisinéirí a bhfuil sé i gceist acu taisteal ar muir agus ar uiscebhealaí intíre nuair a chuirtear a dturas ar ceal.

D’eascair an t-éileamh as moill 200 lá ar sheachadadh árthach nua de chuid Irish Ferries, darb ainm WB Yeats, árthach a bhí le seachadadh ag longchlós Gearmánach do shéasúr an tsamhraidh 2018. Mar a tharla sé, ní raibh an t-árthach réidh in am, agus ar a laghad dhá mhí roimh a ndáta imeachta, cuireadh in iúl do níos mó ná 20,000 paisinéir a cheannaigh ticéid do bhealach de chuid Irish Ferries idir Baile Átha Cliath agus Cherbourg go gcaithfí iad a athródú nó go gcaithfí a dturas a chur ar ceal.

B’éigean d’Údarás Náisiúnta Iompair na hÉireann (ar a dtugtar Transport for Ireland anois) idirghabháil a dhéanamh agus chuir siad ceangal ar Irish Ferries cúiteamh a thabhairt do phaisinéirí as an gcealú agus as an athródú, agus as aon chostais a thabhaigh siad dá bharr.

D’áitigh Irish Ferries nach raibh feidhm ag an Rialachán ar chor ar bith i gcúinsí inar cuireadh an cealú in iúl do phaisinéirí seacht seachtaine ar a laghad roimh lá an turais a bhí curtha in áirithe. Bunaíodh é sin i bpáirt ar fhoclaíocht an Rialacháin féin, ina dtagraítear do ‘thaisteal a gcuirtear isteach air’, sin agus i bpáirt freisin ar an gcaoi nach bhfaigheann aerphaisinéirí cúiteamh nuair a chuirtear a n-eitiltí ar ceal níos mó ná coicís roimh lá an turais a cuireadh in áirithe (cf. Airteagal 5(1)(c) de Rialachán 261/2004/CE maidir le hAerphaisinéirí).

Rialaigh CBAE go bhfuil feidhm ag an Rialachán i gcás ina gcuirtear ar chuideachta farantóireachta áirithintí a chur ar ceal i bhfad roimh lá beartaithe an turais i ngeall ar sheachadadh déanach soithigh. Ní gá ach áirithint a bheith déanta ag an bpaisinéir nó ticéad a bheith ceannaithe aige.

Rialaigh CBAE freisin go bhféadfadh athródú trí sheoladh malartach nó trí sheoladh malartach ar bhealach atá éagsúil leis an seoladh tosaigh nó trí dhroichead talún (bóthar nó iarnród) a bheith ina ‘athródú chuig an gceann scríbe deiridh’ faoi ‘choinníollacha inchomparáide’ de réir bhrí Airteagal 18 den Rialachán má tá coinníollacha eile an tseolta sin inchomparáide leis na coinníollacha a leagtar síos don seoladh tosaigh sa chonradh iompair. Mar sin féin, faoi Airteagal 18(1)(a), ní mór costas breise an athródaithe sin a aisíoc leis an bpaisinéir. Ina theannta sin, de bhun Airteagal 19, ní mór cúiteamh a thairiscint don phaisinéir as moill fhada nó as cealú na háirithinte bunaidh (ach amháin sa chás gur roghnaigh sé nó sí aisíocaíocht iomlán seachas athródú a dhéanamh). Sa bhreis air sin, agus ‘praghas an ticéid’ á mheas chun críocha Airteagal 18 agus Airteagal 19, ní mór aon seirbhísí breise roghnacha a roghnaíonn an paisinéir, amhail rochtain ar tholglanna nó ar chonchrónna, a chur san áireamh.

Maidir le cosaint Irish Ferries i dtaca leis an éileamh ar chúiteamh ar na forais gurbh ‘toisc urghnách’ an mhoill a bhí ar sheachadadh an soithigh, bhí CBAE ag brath ar an gcásdlí a cinneadh faoin Rialachán maidir le Cosaint Paisinéirí Aerlínte chun cur i bhfeidhm na cosanta sin a theorannú go mór. Thug sí dá haire go bhfuil bainistiú agus oibriú cabhlaigh soithí ina chuid dhílis de ghnáthfheidhmiú gníomhaíochta iompróra mhuirí, agus go bhfuil soitheach nua a ordú laistigh dá smacht.  Dá bhrí sin, ní toisc urghnách a bhí i gceist le mainneachtain an longchlóis an soitheach a sheachadadh in am chun cosaint a thabhairt d’éileamh ar chúiteamh. Ba ábhartha i ndáil leis sin go raibh foráil déanta sa chonradh idir an t-iompróir agus an longchlós go dtabharfadh an longchlós cúiteamh don iompróir i gcás inar seachadadh an soitheach déanach.

De bhun Airteagal 24 den Rialachán ní mór do phaisinéir aon ghearán a chur faoi bhráid iompróra laistigh de dhá mhí ó dháta na feidhmíochta réamh-mheasta. Rinne Irish Ferries iarracht a éileamh nach bhféadfadh paisinéir cúiteamh a fháil do mhoill nó do chealú ach amháin i gcás inar iarr sé ar chúiteamh laistigh de dhá mhí ó fheidhmíocht réamh-mheasta na hoibleagáide faoi chaibidil. Níor aontaigh an Chúirt gurbh ionann iarratas ar chúiteamh agus gearán.

Rinne Irish Ferries iarracht freisin rannpháirtíocht Údarás Náisiúnta Iompair na hÉireann a theorannú i leith paisinéirí ar bith a bhí ag taisteal ón bhFrainc go hÉirinn. Ba é conclúid CBAE, áfach, nach mór a léirmhíniú gurb é is ciall le hAirteagal 25(1) go gcumhdaítear le dlínse comhlachta náisiúnta atá freagrach as an Rialachán a fhorfheidhmiú seirbhísí iompair ó chalafoirt atá suite i gcríoch an Bhallstáit sin agus, i gcás ina mbaineann an t-iompar le turas fillte atá curtha ar ceal ina iomláine, seirbhísí iompair fillte ó Bhallstát eile chuig calafoirt atá suite ar chríoch an chéad Bhallstáit sin. Dá bhrí sin, bhí dlínse ag Údarás Náisiúnta Iompair na hÉireann ar phaisinéirí ar an dá chos de na turais a bhí beartaithe ag an mbád farantóireachta.

Níor mheas CBAE go raibh an ceanglas ar iompróirí muirí cúiteamh a thabhairt do phaisinéirí díréireach i ngeall gurb é rún an reachtais leibhéal ard cosanta a chur ar fáil do thomhaltóirí agus go bhfuil leibhéal an chúitimh pionnáilte don phraghas a d’íoc an tomhaltóir; sin agus nach raibh sé neamhbhailí ach oiread trí bhíthin éiginnteachta.

Cén áit ar féidir liom gearán a dhéanamh faoi shárú ar mo chearta mar phaisinéir farantóireachta in Éirinn?

Más rud é go ndearna tú gearán leis an oibreoir iompair cheana féin agus nach bhfuair tú sásamh, b’fhéidir gur mhian leat do ghearán a chur ar aghaidh chuig Transport for Ireland.

Cosaint do phaisinéirí iarnróid – Rialachán (AE) 2021/782

Má thaistealaím ar thraein, an bhfuil na cearta atá agam cosúil le cearta paisinéirí aerlínte?

Tá. Má chuirtear in iúl duit go sroichfidh do thraein do cheann scríbe agus moill uair an chloig ar a laghad ann, nó má chuirtear do thraein ar ceal, tá sé de cheart agat rogha a dhéanamh idir aisíocaíocht nó athródú chuig do cheann scríbe deiridh mar seo a leanas:

• do phleananna taistil a chur ar ceal agus aisíocaíocht ar do thicéad a iarraidh
• chomh maith leis sin, d’fhéadfá a bheith i dteideal turas fillte chuig an bpointe ónar imigh tú ar dtús, má chuireann an mhoill bac ort cuspóir do thurais a bhaint amach, 

nó

• iompar chuig do cheann scríbe deiridh a luaithe is féidir (nó ar dháta níos déanaí is rogha leat féin) faoi choinníollacha inchomparáide. Ina measc sin tá iompar malartach nuair a bhíonn an traein blocáilte agus nuair a chuirtear an tseirbhís ar fionraí
• cúnamh i bhfoirm béilí agus sólaistí (atá comhréireach leis an am feithimh) má tá an mhoill níos faide ná uair an chloig
• lóistín, más gá duit fanacht thar oíche

Má shocraíonn tú leanúint le do thuras mar a bhí beartaithe nó glacadh le hiompar eile chuig do cheann scríbe, d’fhéadfá a bheith i dteideal cúitimh mar atá leagtha amach thíos:

• 25% de phraghas an ticéid más moill idir 1 uair agus 2 uair an chloig atá ann
• 50% de phraghas an ticéid más moill níos faide ná 2 uair an chloig atá ann

Ní bhfaighidh tú cúiteamh sna cásanna seo a leanas:

• cuireadh an mhoill in iúl duit sular cheannaigh tú do thicéad
• roghnaigh tú aisíocaíocht a fháil ar do thicéad

Tá feidhm ag Rialachán (AE) 2021/782 ar fud an Aontais Eorpaigh ó bhí an 7 Meitheamh 2023 ann.  Aisghairtear leis an Rialachán sin Rialachán (CE) 1371/2007.

Is é is aidhm don Rialachán nua an méid seo a leanas a dhéanamh:

• cosaint atá feabhsaithe go mór a chur ar fáil do phaisinéirí iarnróid i gcás go gcuirtear isteach ar an taisteal; agus
• freagairt níos fearr ar riachtanais daoine faoi mhíchumas nó daoine faoi mhíchumas luaineachta.

Tá feidhm ag an Rialachán maidir le turais iarnróid idirnáisiúnta nó intíre ar fud an Aontais Eorpaigh (AE) arna soláthar ag cuideachta iarnróid amháin nó níos mó. Tá roinnt gnéithe nua tábhachtacha ann.

Tá an méid seo a leanas san áireamh leis na gnéithe nua sin:

Ar an gcéad dul síos, tréthicéid a thabhairt isteach lena gcruthaítear oibleagáid nua ar iompróirí atá incháilithe mar ‘ghnóthas iarnróid aonair’ a gcuid seirbhísí iarnróid fadraoin (idirnáisiúnta agus intíre) agus seirbhísí iarnróid réigiúnacha a chur ar fáil mar thréthicéad.  Is é an aidhm atá ann cosaint níos cuimsithí a chinntiú do phaisinéirí i gcásanna ina gcailltear naisc, agus méadófar leis infhaighteacht na dtréththicéad ar an margadh.

Ar an dara dul síos, ceanglaítear ar bhainisteoirí bonneagair sonraí tráchta fíor-ama a dháileadh ar ghnóthais iarnróid, ar dhíoltóirí ticéad, ar thionscnóirí turas agus ar bhainisteoirí stáisiúin.

Ar an tríú dul síos, nuair nár cuireadh réiteach tráthúil ar fáil do phaisinéirí (laistigh de 100 nóiméad) i gcás ina gcuirfí isteach ar a dturas, is féidir leo féin iompar poiblí malartach d’iarnród nó de bhus a eagrú agus aisíocaíocht a fháil ón iompróir as an gcostas ‘riachtanach, iomchuí agus réasúnach’ a bhaineann leis an ticéad breise.

Ar an gceathrú dul síos, beidh gá le spásanna tiomnaithe le haghaidh rothair chóimeáilte (ní hamháin le haghaidh rothair infhillte) ar thraenacha nua agus ar na traenacha úd a ndearnadh uasghrádú mór orthu.

Ar an gcúigiú dul síos, is féidir le daoine faoi mhíchumas nó faoi mhíchumas luaineachta fógra a thabhairt maidir le hiarratais ar chúnamh 24 uair an chloig roimh ré. 

Ar an séú dul síos, tugadh isteach creat forfheidhmithe feabhsaithe a bhfuil an méid seo a leanas san áireamh ann:

• sásra leasaithe láimhseála gearán;
• oibleagáid threisithe maidir le comhar idir na comhlachtaí náisiúnta forfheidhmithe;
• foirm chaighdeánaithe uile-Aontais lenar féidir le paisinéirí aisíocaíocht nó cúiteamh a iarraidh.

Ní gá do ghnóthais iarnróid cúiteamh a íoc as moilleanna nó as cealú i gcás imthosca urghnácha, amhail paindéim nó adhaimsir.

Tá toirmeasc ar idirdhealú bunaithe ar náisiúntacht an phaisinéara nó ar áit bhunaíochta an iompróra, an díoltóra ticéad nó an tionscnóra turas laistigh den Aontas.

I gcomhar le bainisteoirí bonneagair agus le bainisteoirí stáisiúin, ba cheart do ghnóthais iarnróid pleananna teagmhasacha a ullmhú (córais inrochtana foláirimh agus faisnéise san áireamh) chun ullmhú do mhórshuaitheadh a d’fhéadfadh a bheith ann agus moilleanna fada a d’fhágfadh go mbeadh líon mór paisinéirí sáinnithe i stáisiún.

Díolúintí a bhí ann cheana, ar bhain oibreoirí iarnróid na hÉireann tairbhe as go leor acu, tá siad ciorraithe agus is amhlaidh nach ndéantar aon seirbhísí iarnróid a dhíolmhú. Is féidir le Ballstáit an Aontais díolúintí áirithe a dheonú fós, cuir i gcás le haghaidh seirbhísí uirbeacha, fo-uirbeacha agus réigiúnacha do phaisinéirí, agus mar sin bheadh feidhm ag líon méadaithe forálacha éigeantacha ina leith fós.

Cén áit ar féidir liom gearán a dhéanamh faoi shárú ar mo chearta mar phaisinéir iarnróid in Éirinn?

Más rud é go ndearna tú gearán leis an oibreoir iompair cheana féin agus nach bhfuair tú sásamh, b’fhéidir gur mhian leat do ghearán a chur ar aghaidh chuig Transport for Ireland.

Tá tuilleadh eolais faoi do chearta mar phaisinéir iarnróid in Éirinn le fáil anseo.

Tá tuilleadh eolais faoi do chearta mar phaisinéir iarnróid san Aontas le fáil anseo.