Is gnéithe ríthábhachtacha iad an taighde agus an nuálaíocht (T&N) chun todhchaí eacnamaíochta na hÉireann a chinntiú agus tá siad ag croílár bheartais an Choimisiúin Eorpaigh chun borradh a chur faoin bhfostaíocht, faoin bhfás agus faoin infheistíocht.
Tá beartas Taighde agus Nuálaíochta (T&N) ag spreagadh aistriú digiteach agus aistriú glas an Aontais Eorpaigh agus cuidíonn sé go mór leis an gCoimisiún Eorpach na sé phríomhthosaíocht atá aige le haghaidh 2020-24 a bhaint amach.
Chomh maith leis sin tá an taighde agus an nuálaíocht Eorpach i gcroílár fhreagairt an Aontais do na dúshláin sláinte, shóisialta agus eacnamaíocha a d’eascair ó phaindéim COVID-19.
Le tacaíocht an Aontais don taighde agus don nuálaíocht is féidir le taighdeoirí Éireannacha baint a bheith acu le tionscadail ina ndéantar mórfhionnachtana san eolaíocht, sa tsláinte, san iompar, san athrú aeráide agus sna teicneolaíochtaí digiteacha, nó ról ceannais a ghlacadh sna tionscadail sin.
Foilsíodh Straitéis Taighde agus Nuálaíochta na hÉireann, Impact 2030, in 2022. Leagtar amach ann an chaoi a bhfuil sé i gceist ag Éirinn taighde agus nuálaíocht a chur i gcroílár dúshláin shóisialta, eacnamaíocha agus chomhshaoil na hÉireann ar fud earnálacha éagsúla.
Taighde
Is é Fís Eorpach príomhchlár maoiniúcháin an Aontais Eorpaigh don taighde agus don nuálaíocht thar an tréimhse 2021-27. Tá buiséad de thart ar €95.5 billiún luaite leis atá á úsáid chun dul i ngleic leis an athrú aeráide, chun Spriocanna Forbartha Inbhuanaithe na Náisiún Aontaithe a bhaint amach agus chun borradh a chur faoi iomaíochas agus faoi fhás an Aontais.
Tá an clár bunaithe ar thrí phríomhcholún – eolaíocht den scoth, dúshláin dhomhanda agus iomaíochas tionsclaíoch, agus an Eoraip nuálach.
Mar chuid lárnach den chlár Fís Eorpach freisin tá cúig mhisean a bhaineann leis an athrú aeráide, ailse, aigéin agus uisce, cathracha atá neodrach ó thaobh carbóin de, agus sláinte ithreach.
Tá cuntas teiste láidir ag Éirinn maidir le taighde a mhaoiniú trí Chreatchláir Eorpacha agus fuair sí breis agus €1.2 billiún faoin gclár Fís 2020 a bhí ann roimhe seo.
Le Fís Eorpach beidh taighdeoirí, eolaithe agus nuálaithe ábalta téarnamh níos glaise, níos digití agus níos cuimsithí a chur chun cinn. Cionn is gur nuálaí cumasach í Éire, is mór mo dhóchas go leanfaidh na daoine is tréithí ann de bheith ag gníomhú go rathúil chun eolas agus réitigh nua a chur ar fáil dúinn agus muid ag féachaint i dtreo todhchaí inbhuanaithe.
Tháinig cuid den rath a bhí ar mhaoiniú taighde na hÉireann faoi Fhís 2020 tríd an gComhairle Eorpach um Thaighde, as ar baineadh amach beagán faoi bhun €140 milliún, agus trí Ghníomhaíochtaí Marie Skłodowska-Curie (MSCA) as ar bronnadh os cionn €176 mhilliún ar thaighdeoirí Éireannacha ag céimeanna éagsúla dá ngairmeacha beatha. D’éirigh go rímhaith le fiontair bheaga agus mheánmhéide (FBManna) Éireannacha i dtaca le maoiniú ó Fhís 2020, iad ag fáil €307.2 milliún den mhéid foriomlán.
De réir thuarascáil an tSeimeastair Eorpaigh 2022 d’Éirinn, tá infheistíocht taighde agus forbartha na tíre sách íseal i gcomparáid le Ballstáit eile, agus níl sé ag an leibhéal a bhfuiltear ag súil leis i ngeilleagar atá ag an gcéim forbartha is atá geilleagar na hÉireann.
Sainaithníodh ganntanas scileanna i roinnt earnálacha, lena n-áirítear TF, eolaíocht, innealtóireacht agus sláinte, ach aithnítear i dtuarascáil an tSeimeastair 2022 go ndearnadh roinnt dul chun cinn maidir le bearta a chur chun feidhme chun taighde agus nuálaíocht a spreagadh i gcomparáid leis an tuarascáil roimhe seo.
A bhuí leis an tacaíocht a thugann an tAontas Eorpach do réimse an taighde agus na nuálaíochta, spreagtar foirne taighde i dtíortha éagsúla agus i réimsí éagsúla dul i mbun oibre le chéile, rud atá ríthábhachtach chun fionnachtana a dhéanamh.
Dá thairbhe sin, féadfaidh taighdeoirí na hÉireann páirt a ghlacadh nó a bheith ar thús cadhnaíochta i dtionscadail lena bhféadfar cuspóirí tosaíochta an Aontais Eorpaigh amhail teicneolaíochtaí cliste, iompar inbhuanaithe nó foinsí fuinnimh ‘glasa’ a chur i gcrích.
A bheith mar chuid de Limistéar Eorpach Taighde (LET), is slí eile é ag Éirinn a cion a dhéanamh don taighde agus don fhorbairt dhomhanda. Cuireadh an LET ar bun chun an ‘geilleagar eolasbhunaithe’ is mó ar domhan a dhéanamh den Eoraip trí mhargadh aonair gan teorainn a fhorbairt don taighde, don nuálaíocht agus don teicneolaíocht ar fud an Aontais.
Déanann Fiontraíocht Éireann comhordú ar líonra na bpointí teagmhála náisiúnta don chlár Fís Eorpach in Éirinn. Tá suíomh gréasáin tiomnaithe ag an ngníomhaireacht ar ar féidir le hiarratasóirí féideartha tuilleadh eolais a fháil faoin gclár agus scéalta ratha na hÉireann a fhiosrú.
An Nuálaíocht
Is é an Chomhairle Nuálaíochta Eorpach (CNE) clár suaitheanta nuálaíochta na hEorpa, arb é is aidhm dó teicneolaíochtaí nua agus nuálaíochtaí ceannródaíocha a aithint agus a fhorbairt, agus tacú leo. Is é an nuálaíocht is cúis le dhá thrian d'fhás eacnamaíoch na hEorpa le cúpla scór bliain anuas.
Rinneadh ceann de na 10 náisiúin is nuálaí san Eoraip d’Éirinn le 40 bliain anuas. Rangaíodh an tír ina Ballstát ‘nuálaí cumasach’ sa Scórchlár Eorpach Nuálaíochta le haghaidh 2020, scórchlár a dhéanann anailís ar fheidhmíocht na nuálaíochta sna Ballstáit, i dtíortha eile san Eoraip, agus i gcomharsana réigiúnacha.
Tá an tÚdarás Forbartha Tionscail (IDA) tar éis na billiúin euro a mhealladh go hÉirinn in infheistíocht dhíreach choigríche (FDI) ó chuideachtaí in earnálacha ardteicneolaíochta a bhaineann leis an nuálaíocht amhail Teicneolaíochtaí Faisnéise agus Cumarsáide (TFC), Cógaisíocht, Meáin Dhigiteacha agus Meáin Shóisialta.
Ach is cinnte nach le gnólachtaí móra amháin a bhaineann an nuálaíocht agus cuireann an tAontas Eorpach maoiniú agus tacaíocht ar fáil do ghnólachtaí nuathionscanta agus d’fhiontair bheaga agus mheánmhéide (FBManna) a bhfuil tionscadail nuálaíochta cheannródaíocha acu trí fhoinsí maoinithe ar nós an Luasaire CNE.
An Chomhairle Nuálaíochta Eorpach
An Scórchlár Eorpach Nuálaíochta
Maoiniú d'Éirinn
Taighdeoirí Éireannacha a bhfuil tograí taighde acu a bhfuil dealramh leo, is féidir leo deiseanna maoiniúcháin a chuardach ar an Limistéar Aonair um Shonraí Leictreonacha a Mhalartú (SEDIA), an pointe iontrála aonair chun deontais agus conarthaí soláthair an Aontais a aimsiú agus a bhainistiú.
Tugann na sruthanna maoiniúcháin Fís 2020 agus Fís Eorpach an deis do rannpháirtithe blaiseadh a fháil de líonra fairsing Eorpach d’eagraíochtaí taighde ábhartha, seirbhísí comhairliúcháin gnó, infheisteoirí agus gnólachtaí.
Tá páirt glactha ag breis agus 2,700 eagraíocht Éireannacha i dtionscadail Fís 2020, agus tá maoiniú níos mó ná €1.21 billiún faighte acu ón Aontas. Deonaíodh breis agus €300 milliún den mhéid sin d’fhiontair bheaga agus mheánmhéide (FBManna) na hÉireann. Is airde ná meán an Aontais Eorpaigh an ráta rathúlachta atá ag Éirinn maidir le cur isteach ar mhaoiniú do thaighde agus tá FBManna na hÉireann rangaithe ar na FBManna is fearr san Aontas Eorpach ó thaobh nuálaíochta de.
Samplaí de thionscadail Éireannacha a fuair maoiniú ón Aontas:
- Bronnadh deontais tosaithe ar ochtar taighdeoirí Éireannacha arbh fhiú thart ar €12 mhilliún san iomlán iad faoi na chéad deontais de chuid na Comhairle Eorpaí um Thaighde (ERC) Fís Eorpach.
- I mí Dheireadh Fómhair 2022 ba iad taighdeoirí de chuid an Choláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath na chéad taighdeoirí in Éirinn ar bhonn an Chomhairle Eorpach um Thaighde (ERC) Deontas Sineirge orthu le haghaidh ETIM. Le cabhair €11.3 milliún de mhaoiniú ERC, beidh an tOllamh Padraig Dunne ó Scoil Fisice an Choláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath, ar cheann de na Príomh-Imscrúdaitheoirí don tionscadal ‘HEAVYMETAL’, ar tionscadal é a fhéachfaidh ar an gcaoi a gcruthaíonn cumaisc réalta neodrón dúile troma.
- Roghnaíodh ATXA Therapeutics, Peregrine Technologies agus Ostoform Limited, ar cuideachtaí Éireannacha iad a fhaigheann tacaíocht ó Fhiontraíocht Éireann, agus ceadaíodh maoiniú €24.3 milliún san iomlán dóibh ó chlár luasaire na Comhairle Nuálaíochta Eorpaigh
- Fuair eagraíochtaí taighde Éireannacha maoiniú €34 mhilliún chun tacú le taighdeoirí luathghairme trí Ghníomhaíochtaí Marie Skłodowska-Curie (MSCA) faoi Fís Eorpach.
- Tá an Walton Institute, atá mar chuid d’Institiúid Teicneolaíochta Phort Láirge, ag spreagadh agus ag éascú úsáid na róbataice san earnáil agraibhia.
- Bronnadh €3.5 milliún de mhaoiniú ón Aontas ar thionscadal faoi stiúir Choláiste na hOllscoile Corcaigh a fhéachann le dóigh cheannródaíoch a fhorbairt chun dramhtheas a thiontú ina leictreachas.
- Tá mórthionscadal faoi stiúir OÉ Gaillimh ag forbairt dóigheanna nuálacha inbhuanaithe chun eitiléin a dhéanamh trí fhótaisintéis shaorga.
- Tá Deciphex, atá lonnaithe i mBaile Átha Cliath, ag obair ar a dtionscadal siúd le FBManna sa Bheilg agus san Eilvéis chun úsáid a bhaint as an Intleacht Shaorga le tástáil sábháilteachta drugaí agus ceimiceán a chlaochlú.
An Limistéar Aonair um Shonraí Leictreonacha a Mhalartú (SEDIA)
Tionscadail a fuair maoiniú ón Aontas lena mbaineann taighdeoirí Éireannacha
Taighde Covid-19
Bhí an tAontas Eorpach ar thús cadhnaíochta ó thaobh tacaíocht a thabhairt don taighde agus don nuálaíocht maidir le dul i ngleic le paindéimí roimh thús phaindéim COVID-19. Go deimhin, idir 2007 agus 2019 rinneadh €4.1 billiún a infheistiú i dtaighde ar na rudaí seo a leanas; eipidéimeolaíocht, ullmhacht agus freagairt i gcásanna ráigeanna de ghalair, forbairt diagnóisice, cóireálacha agus vacsaíní.
Laistigh de chúpla uair an chloig tar éis don Eagraíocht Dhomhanda Sláinte a fhógairt gurbh ábhar imní don tsláinte phoiblí ar fud an domhain COVID-19 an 30 Eanáir 2020, sheol an Coimisiún Eorpach glao éigeandála ar luach €10 milliún ar thionscadail taighde maidir leis an gCoróinvíreas.
Gheall an Coimisiún Eorpach beagán le cois €1 bhilliún ó Fís 2020 le haghaidh diagnóisice, vacsaíní agus taighde ar gach gné den phaindéim, agus chuir Airí Taighde an Aontais dlús leis an tacaíocht a thugtar d’fhoirne taighde Eorpacha nuair a thacaigh siad leis an bplean gníomhaíochta 10 bpointe ERAvsCorona chun dul i ngleic leis an gcoróinvíreas, mar shampla cuir chuige nuálacha a mhaoiniú ionas go mbeidh taighdeoirí in ann torthaí a bhaint amach go gasta.
Sheol an Coimisiún Eorpach ardán nua de chuid an Limistéir Eorpaigh Taighde maidir leis an gcoróinvíreas chun eolas, tacaíocht thiomnaithe agus nuashonruithe fíor-ama a chur ar fáil ar dheiseanna maoiniúcháin do thaighde agus nuálaíocht a bhaineann leis an gcoróinvíreas.
D’éirigh go han-mhaith leis an Aontas vacsaíní sábháilte éifeachtacha in aghaidh COVID-19 a fhorbairt agus a dháileadh. Cuireadh tús leis an vacsaíniú in aghaidh COVID-19 an 27 Nollaig 2020, agus bhí 70% de dhaoine fásta an Aontais vacsaínithe ho hiomlán faoi dheireadh mhí Lúnasa 2021. Faoi mhí an Mheithimh 2022, bhí 86% de dhaoine fásta an Aontais go hiomlán vacsaínithe.