Tá níos mó cearta ag mná na hÉireann sa lá atá inniu ann ná mar a bhíodh ag a máithreacha, a seanmháithreacha ná a sin-seanmháithreacha riamh, ach in ainneoin dul chun cinn suntasach a bheith déanta maidir le comhionannas inscne, tá míchothromaíochtaí ann go fóill.
Ar fud na hEorpa, tá ró-ionadaíocht fós ag mná i bpoist ar phá níos ísle, tá siad faoi ghannionadaíocht i bpoist chinnteoireachta a mbaineann cumhacht leo agus tá siad thíos go díréireach leis an bhforéigean inscnebhunaithe.
Tá an comhionannas idir fir agus mná ar cheann de bhunphrionsabail dhlí an Aontais Eorpaigh agus tá reachtaíocht a thacaíonn leis an bprionsabal sin ann ó fhíorthosach an Chomhphobail Eorpaigh.
Is é a bhuí leis an Aontas Eorpach a achtaíodh in Éirinn roinnt gníomhartha dlí tábhachta a bhfuil feabhas curtha acu ar réimsí ar nós cóir chomhionann nuair a chuirtear isteach ar phost, comhionannas san ionad oibre, cosaint oibrithe atá ag iompar clainne agus máithreacha a bhfuil cothú cíche á dhéanamh acu, agus cearta chun saoire mháithreachais agus chun saoire do thuismitheoirí.
Déantar gné na hinscne a chomhtháthú i mbeartais uile an Aontais trí phríomhshruthú inscne, rud a chiallaíonn go ndéantar leasanna agus ábhair imní na mban agus na bhfear araon a mheas ag gach céim den phleanáil straitéiseach.
Mar sin féin, tá roinnt dúshlán le sárú fós agus le Straitéis an Choimisiúin Eorpaigh maidir leis an gComhionannas Inscne 2020-2025 táthar ag cuidiú le hÉirinn tuilleadh dul chun cinn a dhéanamh i dtreo a cuspóra go mbeidh comhionannas ann dá muintir ar fad.
Straitéis an Choimisiúin Eorpaigh maidir leis an gComhionannas Inscne 2020-2025
Comhionannas Inscne in Éirinn
Tugadh isteach reachtaíocht comhionannais inscne de chuid na hÉireann den chéad uair sna 1970idí, tar éis d’Éirinn dul isteach i gComhphobal Eacnamaíochta na hEorpa (CEE) mar a thugtaí an uair sin air.
Ba cheann de na tairbhí ba luaithe a tháinig as sin gurbh fhéidir le tuilleadh ban rochtain a fháil ar an margadh saothair, toisc gur cuireadh deireadh leis an gcosc seanaimseartha ar mhná pósta a bheith ag obair i bpoist sa tseirbhís phoiblí.
Ghlac Éire an príomhshruthú inscne mar phrionsabal le linn na 1990í déanacha agus na 2000í luatha agus d’fhág ceanglas ón gCoimisiún Eorpach nach mór do thionscadail a fuair tacaíocht ó chistí an Aontais comhdheiseanna a chur chun cinn. Rinne Rialtas na hÉireann an ceanglas céanna a leathnú chun go gclúdódh sé gach tionscnamh státmhaoinithe.
Déantar an comhionannas inscne ar fud an Aontais a thomhas leis an Innéacs Comhionannais Inscne, uirlis a d’fhoilsigh an Institiúid Eorpach um Chomhionannas Inscne (EIGE).
Baineann an tInnéacs úsáid as córas pointí chun an dul chun cinn atá déanta i ndáil leis an gcomhionannas a thomhas de réir topaicí éagsúla. Faoin gcóras sin cuireann 100 an comhionannas iomlán in iúl, agus 68.6 pointe as 100 is ea scór foriomlán an Aontais de réir leagan 2022 den innéacs.
Tá dul chun cinn an Aontais maidir le comhionannas inscne ag dul go mall le blianta beaga anuas, agus tá tionchar diúltach ag paindéim COVID-19 ar ghnóthachain leochaileacha ó 2010 i leith. Go deimhin, de réir innéacs 2022, tá méadú beag tagtha ar neamhionannas inscne i ngnéithe áirithe den fhostaíocht, den oideachas agus den tsláinte.
Scór innéacs 2022 na hÉireann, 74.3 pointe, tá sé os cionn mheánscór an Aontais agus tá an tír sa 7ú háit san Aontas ar an iomlán. Léiríonn an scór Éireannach gur i réimse na cumhachta atá an neamhionannas inscne is suntasaí, mar a bhfuil 61.7 pointe aici.
Ina ainneoin sin, tá feabhas suntasach fós tagtha ar réimse cumhachta na hÉireann, agus tá méadú 24.5 pointe tagtha ar scór na tíre ó 2010 i leith. Ach ní mór d’Éirinn dul i bhfeabhas maidir leis an gcinnteoireacht pholaitiúil, mar nach bhfuil ach 48.8 pointe ag an tír agus í san 18ú háit san Aontas.
Tá scór maith ag Éirinn maidir le dul i ngleic leis an neamhionannas i réimse na sláinte (95 phointe), rud a fhágann sa dara háit san Aontas í, agus tá sí sa 4ú háit i dtaca le cúrsaí airgid (87.5 pointe).
Fostaíocht agus Oideachas
Is é is aidhm do Straitéis an Choimisiúin um Chomhionannas Inscne deiseanna fostaíochta do mhná a fheabhsú trí neamhspleáchas eacnamaíochta comhionann a chur chun cinn, an bhearna phá idir mná agus fir a dhúnadh, agus cothromaíocht inscne sa chinnteoireacht a chur cinn.
Tá rátaí fostaíochta san Aontas níos airde i gcás na bhfear ná na mban go córasach; bhí 78.5% de na fir fostaithe i gcomparáid le 67.7% de na mná in 2021.
Cé go bhfuil níos mó ban ag saothrú céim ollscoile ná fir, níl siad ag fáil na ndeiseanna céanna fostaíochta agus is minic is measa an chothromaíocht oibre is saoil do na mná ná do na fir.
Is ar na mná a bhíonn ualach na bhfreagrachtaí lasmuigh den fhostaíocht fós, agus is iad na mná a dhéanann an chuid is mó den obair tí agus den obair chúraim gan phá.
Is é is aidhm do threoir de chuid an Aontais, rud a tháinig i bhfeidhm i mí Lúnasa 2022, aghaidh a thabhairt ar shaincheisteanna a bhaineann le cothromaíocht oibre is saoil trí rialacha nua lena leagtar amach íoschaighdeáin maidir le saoire atharthachta, saoire tuismitheora agus saoire cúramóirí.
Bunaítear leis an treoir cearta breise freisin, amhail an ceart chun socruithe solúbtha oibre a iarraidh, rud a chuideoidh le daoine a ngairmeacha beatha agus saol an teaghlaigh a fhorbairt gan ceann acu a thabhairt suas.
Téann níos mó mná Éireannacha ar aghaidh chuig oideachas tríú leibhéal anois, de réir figiúirí ó Phríomh-Oifig Staidrimh na hÉireann (CSO). In 2021 bhí 61% de dhaoine fásta Éireannacha idir 30-34 bliana d’aois tar éis páirt a ghlacadh in oideachas tríú leibhéal agus ba mhná iad 66% díobh. Ba lú seans go mbeadh mná idir 18-24 bliana d’aois tar éis an scoil a fhágáil go luath (2%) i gcomparáid le fir (4%).
Scéal eile atá ann do mhná, áfach, i ndiaidh dóibh an t-oideachas a chríochnú. Ba é 13% an mheánbhearna phá idir na hinscní san Aontas in 2020, agus is é 11.3% an figiúr is déanaí a bhí ar fáil d’Éirinn, figiúr a théann siar go 2018.
Príomhghníomhaíochtaí
- Sa Straitéis maidir le Comhionannas Inscne 2020-2025, cuirtear cuspóirí beartais agus gníomhaíochtaí i láthair chun dul chun cinn suntasach a dhéanamh faoi 2025 i dtreo Eoraip atá cothrom ó thaobh inscne de.
- Faoi reachtaíocht an Aontais, ní mór do na Ballstáit deireadh a chur le hidirdhealú ar bhonn inscne maidir le gach gné agus gach coinníoll den íocaíocht as an obair chéanna nó as obair ar comhionann a luach.
- Leis an treoir ón gCoimisiún maidir le pá íosta leordhóthanach d’oibrithe, tacaítear le comhionannas inscne tríd an mbearna phá idir na hinscní a dhúnadh de réir mar a thuilleann níos mó ban ná fir pá íosta san Eoraip.
- Na tograí ón gCoimisiún Eorpach maidir le trédhearcacht pá chun a chinntiú go bhfaighidh mná agus fir san Aontas pá comhionann as obair chomhionann, ní fada go mbeidh siad ina ndlí de chuid an Aontais go luath. In 2022 tugadh isteach reachtaíocht lena gceanglaítear ar chuideachtaí in Éirinn tuairisciú go rialta ar bhearnaí pá idir na hinscní.
- I mí Mheán Fómhair 2022 chuir an Coimisiún Straitéis Cúraim Eorpach i láthair chun seirbhísí cúraim inacmhainne agus inrochtana a chinntiú ar fud an Aontais. Cuirfidh sé sin ar a gcumas do níos mó cúramóirí ban leanúint ar aghaidh lena ngairmeacha beatha.
- Tríd an Seimeastar Eorpach, déantar monatóireacht ar an dul chun cinn maidir leis an gcomhionannas inscne sna Ballstáit, go háirithe ó thaobh an mhargaidh saothair, cuimsiú sóisialta agus oideachais de.
- Tacaíonn Comhairle Nuálaíochta Eorpach an chláir Fís Eorpach agus an clár InvestEU le mná agus iad ag feidhmiú mar infheisteoirí agus fiontraithe.
Gníomhaíocht an Aontais maidir le pá comhionann
Foréigean ar bhonn inscne
Níl deireadh fós leis an bhforéigean ar bhonn inscne, steiréitíopáil agus fuathchaint i leith na mban in Éirinn, i ngach cearn den Aontas, agus i ngach cearn den domhan mór féin.
Le blianta beaga anuas, tá níos mó ban thíos leis an gcibearstalcaireachta, leis an gciapadh ar líne agus le bagairtí ar líne, agus le comhroinnt sonraí príobháideacha agus íomhánna pearsanta.
Déanann an ciapadh ag an obair difear díréireach do na mná freisin, mar a mbíonn siad i mbaol mí-úsáide go minic i ngeall ar chaidrimh éagothroma chumhachta, pá íseal, dálaí oibre neamhbhuana agus steiréitíopáil.
An méadú ar an bhforéigean teaghlaigh agus ar thuarascálacha mí-úsáide le linn dhianghlasáil COVID-19, nuair a bhí íospartaigh sáinnithe sa bhaile lena mí-úsáideoirí, is meabhrú brónach é gur minic a bhaineann an baol is mó do na mná leis na daoine is mó a bhfuil aithne acu orthu.
Léiríonn sonraí a d’fhoilsigh Gníomhaireacht an Aontais Eorpaigh um Chearta Bunúsacha (FRA) in 2021 go ndéantar tearcthuairisciú go córasach ar an bhforéigean in aghaidh na mban agus gur minic a bhaineann rialú comhéigneach agus ionsaithe gnéasacha leis.
Measann an Institiúid Eorpach um Chomhionannas Inscne (EIGE) gurb é €366 bhilliún in aghaidh na bliana an costas a bhaineann le foréigean inscnebhunaithe ar fud an Aontais, agus gurb é €289 mbilliún (79%) an costas a bhaineann le foréigean in aghaidh na mban. Meastar go bhfuil costas €175 bhilliún ar fhoréigean baile agus ar fhoréigean páirtí dlúthchaidrimh, agus is ar na mná a dhéantar 87% den fhoréigean sin.
I staidéar de chuid Sheirbhís Taighde Pharlaimint na hEorpa (EPRS) in 2021, measadh gur idir €49 mbilliún agus €89.3 billiún atá na costais fhoriomlána a bhaineann leis an gcibearchiapadh agus leis an gcibearstalcaireacht i leith na mban.
Is cineál eile foréigin inscnebhunaithe í an gháinneáil ar dhaoine le haghaidh teacht i dtír gnéasach agus is minic a bhíonn sí sin fréamhaithe sa bhochtaineacht agus sa neamhionannas. Is mná agus cailíní iad os cionn 70% d’íospartaigh uile na gáinneála ar dhaoine san Aontas, agus is mná agus cailíní iad 92% d’íospartaigh a ndéantar gáinneáil orthu le haghaidh teacht i dtír gnéasach.
Chomh maith leis sin, is íospartaigh iad den fheimeamharú, de phóstaí éigeantais agus de chiorrú ball giniúna ban (FGM). Meastar go bhfuil cónaí ar 600,000 bean ar a laghad san Aontas a ndearnadh ciorrú ball giniúna ban orthu (FGM).
Le Straitéis Comhionannais Inscne an Choimisiúin Eorpaigh táthar ag dul i ngleic leis an bhforéigean inscnebhunaithe trí bhearta uaillmhianacha atá dírithe ar thacú le híospartaigh agus iad a chosaint, agus ar dhéantóirí coire a thabhairt chun cuntais.
Príomhghníomhaíochtaí:
- Mhol an Coimisiún Eorpach rialacha nua ar fud an Aontais chun an foréigean in aghaidh na mban agus an foréigean teaghlaigh a chomhrac. Is é is aidhm don togra íosleibhéal cosanta a chinntiú i gcoinne an fhoréigin sin, gan beann ar cé acu ar líne nó as líne a tharlaíonn sé.
- Tá aontachas an Aontais le Coinbhinsiún Iostanbúl Chomhairle na hEorpa, ina n-aithnítear foréigean in aghaidh na mban mar shárú ar chearta an duine agus mar chineál idirdhealaithe in aghaidh na mban, le tabhairt chun críche, agus más amhlaidh nach féidir sin a dhéanamh, molfaidh an Coimisiún bearta chun na cuspóirí céanna a bhaint amach.
- Tacaíonn an Coimisiún le múscailt feasachta maidir le ciapadh san ionad oibre agus ar chlaontacht inscne trí chreat straitéiseach an Aontais um an tsláinte agus an tsábháilteacht ag an obair.
- Leis na Gníomhartha um Sheirbhísí Digiteacha agus um Margaí Digiteacha, cosnaítear cearta bunúsacha úsáideoirí an spáis dhigitigh, agus ar an dóigh sin táthar ag cuidiú chun an t-idirlíon a dhéanamh níos sábháilte do mhná.
- Is é is aidhm do Straitéis an Aontais maidir le cearta íospartach deimhin a dhéanamh de gur féidir le híospartaigh uile na coireachta uile, íospartaigh an fhoréigin inscnebhunaithe san áireamh, brath ar a gcearta go hiomlán.
- Tá Eurostat ag obair ar shuirbhé de chuid an Aontais i dtaca le foréigean inscnebhunaithe. Is faoi na hinstitiúidí staidrimh náisiúnta a bheidh na suirbhéanna agus beifear ag dréim leis na torthaí in 2023. Sonraí cruinne maidir leis an bhfadhb, tá siad sin ríthábhachtach chun beartas agus freagraí dlíthiúla éifeachtúla éifeachtacha a fhorbairt agus chun measúnú a dhéanamh ar threochtaí agus dul chun cinn.
- Maoiníonn an Coimisiún tionscadail chun foréigean inscnebhunaithe a chosc agus a chomhrac tríd an gClár um Chearta, Comhionannas agus Saoránacht.
Costas an fhoréigin inscnebhunaithe san Aontas Eorpach
Rialacha uile-Aontais chun deireadh a chur le foréigean in aghaidh na mban agus foréigean teaghlaigh
Mná i gcumhacht
Tá na mná fós faoi ghannionadaíocht i bpoist chinnteoireachta i ngach réimse ar fud an Aontais, agus ní bhaineann ach mionlach acu na poist is airde amach sna hinstitiúidí polaitiúla, eacnamaíocha agus sóisialta.
Léiríonn an tInnéacs Comhionannais Inscne do 2022 ón Institiúid Eorpach um Chomhionannas Inscne go bhfuil obair le déanamh fós ag Éirinn lena chinntiú go mbeidh comhionannas ann do mhná maidir le poist chumhachta.
Tá dul chun cinn déanta, agus tá méadú 28.6 pointe ar scór na hÉireann de réir an innéacs ó bhí 2005 ann, ach mar sin féin níl ann ach 61.7 pointe as an 100 is féidir a fháil, cé gur airde sin ná meánscór an Aontais, 57.2.
Tá cuóta reachtach 30% d’iarrthóirí toghcháin ar mná iad ag Éirinn chun tacú le níos mó ban a bheith sa pharlaimint. San olltoghchán a reáchtáladh i bhFeabhra 2020 toghadh 36 bhean (22.5%) as 160 TD san iomlán i nDáil Éireann. Mar sin féin, tá sé sin fós faoi bhun mheán an Aontais (33%) de shuíocháin sna parlaimintí náisiúnta in 2022.
De réir Innéacs EIGE 2022, tá méadú suntasach tagtha ó 21.7 pointe go 62.9 ar chomhionannas sa chumhacht eacnamaíoch in Éirinn ó 2010 i leith. Is mná iad 33.2% de chomhaltaí boird anois sna cuideachtaí liostaithe, sna boird mhaoirseachta agus sna boird stiúrthóirí is mó in Éirinn.
Is é 40% an sciar de chomhaltaí boird Bhanc Ceannais na hÉireann ar mná iad, i gcomparáid le 26.4% ar an meán i mbainc cheannais ar fud an Aontais.
Éiríonn go maith le hÉirinn chomh maith maidir le comhionannas i gcumhacht shóisialta, an chinnteoireacht i maoiniú taighde agus sna meáin san áireamh. Is mná iad an leathchuid de chomhaltaí boird in eagraíochtaí craolacháin atá faoi úinéireacht phoiblí agus is é 45.5% an figiúr d’eagraíochtaí maoinithe taighde.
Chuir an Coimisiún Eorpach tús le reachtaíocht agus rinne sé gníomhaíochtaí darb aidhm deimhin a dhéanamh de go ndéanfar ionadaíocht níos fearr ar mhná i bpoist chumhachta.
Príomhghníomhaíochtaí:
- Thángthas ar chomhaontú polaitiúil in 2022 chun togra ón gCoimisiún Eorpach a ghlacadh le haghaidh Treoir maidir le feabhas a chur ar an gcothromaíocht inscne ar bhoird chorparáideacha, lena leagtar síos an aidhm 40% ar a laghad de chomhaltaí ban neamhfheidhmiúcháin a bheith ar bhoird cuideachtaí.
- Tá rialacha athbhreithnithe molta ag an gCoimisiún maidir le cistiú páirtithe polaitiúla Eorpacha lena n-áirítear bearta lena gceanglaítear orthu fianaise a chur ar fáil maidir le hionadaíocht inscne agus iad ag cur isteach ar chistiú ón Aontas.
- Déanann an Coimisiún monatóireacht ar staid na mban agus na bhfear i bpoist chinnteoireachta trína thuarascáil bhliantúil maidir le comhionannas idir mná agus fir.
- Mar fhostóir, tá an Coimisiún Eorpach tiomanta paireacht inscne a bhaint amach do gach leibhéal bainistíochta dá chuid féin. I mí na Nollag 2019, ba é 36.6% sciar na mban sa bhainistíocht shinsearach agus ba é 45.5% an figiúr don mheánbhainistíocht. Faoin 1 Eanáir 2022, bhí méadú tagtha ar na figiúirí sin go dtí 43.3% agus 45.7%.
- Ghlac an Coimisiún agus an tArdionadaí don Bheartas Eachtrach agus Slándála go comhpháirteach leis an bPlean Gníomhaíochta III maidir leis an gcomhionannas inscne 2021-2025, lena leagtar amach clár oibre uaillmhianach don chomhionannas inscne agus do chumhachtú na mban i ngníomhaíocht sheachtrach uile an Aontais.
Gníomhaíocht an Aontais chun cothromaíocht inscne a chur chun cinn sa chinnteoireacht
Tuarascáil 2022 maidir le comhionannas inscne