Ó bhí na 1960idí ann, rinne Ballstáit den Aontas acmhainní a chomhthiomsú chun maoiniú a chur ar fáil do thionscadail a théann chun tairbhe do shaoránaigh na hEorpa. Sa lá atá inniu ann, i measc na dtionscadal sin, tá fás agus poist a chruthú, an comhshaol a chosaint, bearnaí eacnamaíocha a laghdú idir réigiúin an Aontais agus an sceimhlitheoireacht agus an choireacht eagraithe a chomhrac.
A bhuí le buiséad an Aontais freisin, is féidir infheistíocht shuntasach a dhéanamh sa taighde agus sa nuálaíocht chun go mbeidh an Eoraip in ann a bheith iomaíoch le gníomhaithe domhanda eile ar bhealach i bhfad níos suntasaí ná dá mbeadh gach aon Bhallstát ag gníomhú as féin.
I gcás na hÉireann, bhí ról ríthábhachtach ag buiséad an Aontais i dtaca le claochlú a dhéanamh ar ár ngeilleagar. Geilleagar traidisiúnta bunaithe ar an talmhaíocht a bhí againn ach anois tá geilleagar againn atá dírithe go mór ar thionscail ardteicneolaíochta agus ar easpórtálacha domhanda.
Cuireadh maoiniú ar fáil ón mbuiséad freisin le haghaidh mórthionscadail infreastruchtúir ar nós bóithre móra idirchathrach, an M4 ó Bhaile Átha Cliath go Gaillimh agus an M9 ó Chill Chuillinn go Port Láirge ina measc, chomh maith le Tollán Chalafoirt Bhaile Átha Cliath, an M50 a thabhairt chun críche agus an DART.
An chaoi a bhfeidhmíonn buiséad an Aontais in Éirinn
Déanann buiséad an Aontais comhlánú ar bhuiséad náisiúnta na hÉireann agus baintear úsáid as nuair atá sé níos éifeachtaí airgead a chaitheamh ar leibhéal an Aontais Eorpaigh seachas ar an leibhéal áitiúil, réigiúnach nó náisiúnta. In 2019 ba ranníocóir €2.3 billiún í Éire le hioncam iomlán an Aontais de €165 bhilliún, méid arb ionann agus timpeall 0.7% de gheilleagar na hÉireann.
Sa bhliain chéanna, i measc na n-infheistíochtaí a rinneadh in Éirinn bhí:
- €1.5 billiún ar an bhfás inbhuanaithe: acmhainní nádúrtha
- €430 milliún ar an bhfás cliste cuimsitheach agus
- €24 mhilliún ar an tslándáil agus an tsaoránacht
Anuas ar an infheistíocht in Éirinn, cuireann buiséad an Aontais tacaíocht ar fáil ar bhealaí eile, ina measc:
- Forbairt eacnamaíoch a dhéanamh ar Bhallstáit den Aontas nach bhfuil chomh saibhir sin
- Cúnamh a chur ar fáil nuair a tharlaíonn tubaistí nádúrtha
- Cabhair forbraíochta agus cúnamh a chur ar fáil do comharsana an Aontais agus do thríú tíortha
Cad iad príomhréimsí infheistíochta an Aontais i gcás na hÉireann?
Cuireann buiséad an Aontais tacaíocht airgeadais ar fáil d’fheirmeoirí, mic léinn, eolaithe, eagraíochtaí neamhrialtasacha, fiontair bheaga agus mheánmhéide, bailte, réigiúin agus go leor tairbhithe eile in Éirinn.
An chuid is mó de mhaoiniú na hÉireann ón Aontas, is ar an talmhaíocht, an fhorbairt tuaithe agus caomhnú an dúlra a chaitear í.
Chuir an tAontas maoiniú ar fáil do thionscadal €50 milliún chun athfhorbairt a dhéanamh ar an Ionad Iascaigh Cuain sna Cealla Beaga lena ndaingnítear áit na gCealla Beaga mar phríomhchalafort as na sé Ionad Iascaigh Cuain ainmnithe in Éirinn.
An dara sciar is mó de mhaoiniú an Aontais in Éirinn, caitheadh é ar an bhfás agus an fhostaíocht, an taighde agus an nuálaíocht san áireamh. Cuir i gcás, tá tionscadal atá á mhaoiniú ag an Aontas lonnaithe in Institiúid Teicneolaíochta Phort Láirge agus d’aimsigh sé bealaí chun feabhas a chur ar radharc súl daoine trí úsáid a bhaint as príomhchothaithigh atá le fáil i dtorthaí agus i nglasraí. Is dea-scéala é an taighde d’othair a bhfuil luathchéimeanna an mheatha mhacúlaigh seanaoise ag cur orthu.
Beartas réigiúnach agus sóisialta, is é sin an tríú catagóir is mó ar ar caitheadh maoiniú an Aontais in Éirinn.
Tá na tionscadail seo a leanas i measc na dtionscadal a fuair tacaíocht ó mhaoiniú an Aontais:
- an claochlú a rinneadh ar Mhargadh stairiúil na nÚll i gCathair Phort Láirge chun go mbeadh sé ina cheathrú comhaimseartha uirbeach. Fuair an tionscadal sin €3,612,394 ó Chiste Forbraíochta Réigiúnaí na hEorpa;
- droichead Mary Elmes a thrasnaíonn Abhainn an Laoi i gCorcaigh. Fuair sé €1,500,000 i gCistiú Forbraíochta Réigiúnaí na hEorpa;
- is in Ollscoil na hÉireann, Gaillimh, atá CÚRAM lonnaithe, ar Ionad Taighde ar Fheistis Leighis Fhondúireacht Eolaíochta na hÉireann é, agus bunaíodh é le cuidiú ó mhaoiniú an Aontais dar luach €14,411,619;
- fuair an tionscadal WISER Life i mBaile Munna (Baile Átha Cliath) maoiniú dar luach €1,802,407.00 ó EU LIFE;
- chun eolas a fháil faoi níos mó tionscadal, féach an leathanach faoi scéalta an Aontais.
Buiséad an Aontais Eorpaigh, 2021-2027
I ngeall ar phaindéim COVID-19, threisigh an tAontas an buiséad fadtéarmach 2021-2027 atá ann faoi láthair. In éineacht leis an ionstraim téarnaimh shealadach NextGenerationEU, cuireadh €1.8 trilliún ar fáil chun an dochar a rinne an phaindéim a mhaolú agus chun cuidiú leis an Eoraip teacht amach as an ngéarchéim agus í níos láidre agus níos athléimní.
Táthar ag súil leis go bhfaighidh Éire tuairim agus €1 bhilliún i ndeontais ón tSaoráid Téarnaimh agus Athléimneachta. In 2021 cuirfear €89 milliún ar fáil freisin faoi REACT-EU mar aon le €77 milliún ón gCiste um Aistriú Cóir.
Gheobhaidh Éire nach mór €1.2 billiún freisin i leithdháiltí beartais chomhtháthaithe ó bhuiséad fadtéarmach an Aontais (2021-2027), chomh maith le beagán níos mó ná €8.3 billiún in íocaíochtaí díreacha ón gCiste Eorpach um Ráthaíocht Talmhaíochta (CERT). Cuirfear €2.25 billiún ar fáil freisin tríd an gCiste Eorpach Talmhaíochta um Fhorbairt Tuaithe.
Plean téarnaimh an Aontais agus NextGenerationEU d’Éirinn
Buiséad an Aontais lena gcuirfear dlús leis an bPlean Téarnaimh don Eoraip
Tuilleadh eolais faoi bhuiséid na hÉireann (agus buiséid Ballstáit eile den Aontas)
Buiséad fadtéarmach an Aontais 2021-2027
Buiséad fadtéarmach an Aontais 2021-2027 agus NextGenerationEU Fíricí agus figiúirí
Cúlra
Cén chaoi a bhfeidhmíonn an buiséad ar fud an Aontais?
Le buiséad an Aontais, dírítear go príomha ar an infheistíocht agus dá thoradh sin, glactar plean fadtéarmach caiteachais ar feadh tréimhse idir 5 agus 7 mbliana, plean ar a dtugtar an Creat Airgeadais Ilbhliantúil (CAI). Is éard a shocraítear leis an CAI an t-uasmhéid airgid (uasteorainneacha) a chaithfidh an tAontas in aghaidh na bliana i ngach ceann de na catagóirí difriúla (ceannteidil).
Baineann gach duine leas as buiséad an Aontais: ón mbreisluach a bhaineann le bheith rannpháirteach sa mhargadh aonair, sin agus aghaidh a thabhairt ar dhúshláin i dteannta a chéile, cuir i gcás an t-athrú aeráide a chomhrac, an cheannasacht dhigiteach a threisiú agus freagra a thabhairt ar ghéarchéim COVID-19.
Déantar buiséad bliantúil an Aontais a chinneadh go daonlathach, próiseas a bhfuil an Coimisiún Eorpach, na Ballstáit den Aontas (déantar ionadaíocht orthu sa Chomhairle) agus Parlaimint na hEorpa páirteach ann:
- Molann an Coimisiún Eorpach dréachtbhuiséad bliantúil
- Is féidir leis na rialtais náisiúnta (Comhairle an Aontais Eorpaigh) agus Parlaimint na hEorpa (thar ceann shaoránaigh an Aontais) é a leasú
- Ní mór do na rialtais náisiúnta (Comhairle an Aontais Eorpaigh) agus Parlaimint na hEorpa (thar ceann shaoránaigh an Aontais) é a fhormheas
Cá as a dtagann an t-airgead?
Déantar an buiséad a mhaoiniú ó na foinsí seo a leanas:
- Sciar d’ollioncam náisiúnta gach tíre (OIN) i gcomhréir lena shaibhre is atá siad
- Dleachtanna custaim ar iompórtálacha lasmuigh den Aontas
- Méid atá bunaithe ar an gcáin bhreisluacha a bhailítear i ngach Ballstát
- Ó 2021 i leith, ranníocaíocht atá bunaithe ar mhéid na dramhaíola ó phacáistíocht phlaisteach neamh-athchúrsáilte
- Ioncam eile, ranníocaíochtaí ó thíortha nach Ballstáit den Aontas iad le cláir ar leith, ús ar íocaíochtaí déanacha agus fíneálacha, chomh maith le barrachas ón mbliain roimhe
- Chun NextGenerationEU a mhaoiniú, déanfaidh an Coimisiún Eorpach airgead a thiomsú ar na margaí caipitil agus aisíocfar é thar thréimhse fhadtéarmach suas go dtí 2058
Cé a chinneann cén chaoi a gcaitear an t-airgead?
Le linn na tréimhse 2021-2027:
- Is iad na húdaráis náisiúnta a dhéanann bainistiú ar thuairim agus trí cheathrú de chaiteachas an bhuiséid go comhpháirteach leis an gCoimisiún Eorpach (bainistiú comhroinnte)
- Is é an Coimisiún Eorpach agus a chuid gníomhaíochtaí agus toscaireachtaí a dhéanann bainistiú ar thuairim agus 18% de bhuiséad an Aontais (bainistiú díreach)
- Is iad eagraíochtaí idirnáisiúnta eile, gníomhaireachtaí náisiúnta nó tíortha nach Ballstáit den Aontas iad a dhéanann bainistiú ar 8% de bhuiséad an Aontais (bainistiú indíreach)
- I gcás NextGenerationEU, cuirfear 90% de na cistí chun úsáid tríd an tSaoráid Téarnaimh agus Athléimneachta (RRF). Ionstraim dar luach €723.8 billiún is ea an RRF lena gcuirtear deontais agus iasachtaí ar fáil chun tacú le hathchóiriúcháin agus le hinfheistíochtaí sna Ballstáit.
Is ar an gCoimisiún atá an fhreagracht deiridh an buiséad a chur chun feidhme, agus ní mór dó a chinntiú go ndéantar taifead agus go gcoinnítear cuntas de gach euro a chaitear.
- Ansin, déanann an Coimisiún, na rialtais náisiúnta agus eagraíochtaí eile iniúchadh ar na cuntais, agus déantar gníomh chun aghaidh a thabhairt ar aon laigí nó earráidí.
- Sa deireadh, caitheann Parlaimint na hEorpa (thar ceann shaoránaigh an Aontais) vóta chun an chaoi ar chuir an Coimisiún an buiséad chun feidhme a fhormheas (nó ‘tarscaoileadh’).
An chaoi a bhfeidhmíonn saolré bhuiséad an Aontais
Tá roinnt gníomhaireachtaí agus uirlisí ag an Aontas chun úsáid mhíchuí chistí an Aontais a chur in iúl go trédhearcach, an úsáid sin a bhrath, imscrúdú a dhéanamh air agus pionós a ghearradh ina leith. Áirítear i dtaca leis an úsáid mhíchuí chéanna éilliú, imghabháil cánacha agus toibhithe gaolmhara, nó mí-iompar tromchúiseach laistigh d’institiúidí an Aontais.
Bearta frith-chalaoise an Aontais
An Oifig Eorpach Frith-Chalaoise (OLAF)
Naisc ghaolmhara
Sracfhéachaint ar bhuiséad an Aontais